Trích khoá luận của Phạm Nguyên Giang
( 9 điểm)
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
Dương Hướng được đánh giá là một nhà văn có nhiều đóng góp cho nền văn học đương đại Việt Nam Nam
Dưới chín tầng trời là tiểu thuyết mới nhất của nhà văn Dương Hướng đã lọt vào vòng chung khảo cuộc thi tiểu thuyết lần thứ ba (2006-2009) do Hội Nhà văn Việt Nam
Trong phạm vi nghiên cứu của khóa luận chúng tôi đi sâu vào nghiên cứu vấn đề: “Nhân vật và cốt truyện trong tiểu thuyết Dưới chín tầng trời của nhà văn Dương Hướng”. Qua khóa luận mong muốn đóng góp tiếng nói tri ân đối với tài năng của nhà văn Dương Hướng.
2. Phạm vi nghiên cứu.
- Tác phẩm Dưới chín tầng trời của nhà văn Dương Hướng.
3. Lịch sử vấn đề.
Dưới chín tầng trời của nhà văn Dương Hướng được in 2007 do nhà xuất bản Hội Nhà văn phát hành. Tuy đã xuất bản cho đến nay là ba năm và được lọt vào vòng chung khảo cuộc thi tiểu thuyết lần thứ ba của Hội Nhà văn nhưng chưa có một công trình nào đi sâu vào nghiên cứu tác phẩm. Các bài viết bình luận về tác phẩm này trên báo chí cũng rất hạn chế và nếu có thì phần nhiều mang tính chất giới thiệu sách. Theo thống kê của chúng tôi có những bài viết đáng chú ý sau:
· Nhà nghiên cứu Bùi Việt Thắng có bài viếtvới tiêu đề “Bi kịch lạc quan trong Dưới chín tầng trời” in trên Tạp chí Nhà văn số 10 – 2008 và sau đó được in trong cuốn Tiểu thuyết đương đại (Nxb Văn hóa thông tin). Trong bài viết này nhà phê bình văn học Bùi Việt Thắng đã đưa ra những nhận xét rất xác đáng. Đầu tiên ông khẳng định tiểu thuyết Dưới chín tầng trời là một tác phẩm mang tính bi kịch nhưng qua những số phận kịch của mỗi nhân vật ta không cảm thấy yếu hèn đi mà có niềm tin vào một ngày mai sẽ là “một con đường mới”. Như vậy, cái bi kịch trong Dưới chín tầng trời chính là một hình thức để “tẩy rửa tâm hồn” con người. Và đó là một “bi kịch lạc quan”. Điều thứ hai mà nhà phê bình này nhấn mạnh trong bài viết là cách tiếp cận lịch sử của nhà văn Dương Hướng khi nhận định đây là “một cuốn tiểu thuyết toàn bích về những góc khuất của lịch sử”. Nhà phê bình Bùi Việt Thắng còn cho rằng Dưới chín tầng trời là một cuốn tiểu thuyết “mang đậm chất sử thi tâm lý” bởi “tác phẩm được mở ra với một thời gian dài và một không gian rộng và tầng tầng lớp lớp nhân vật. Một hình ảnh đời sống trọn vẹn, đa chiều và phức tạp từ “thượng đỉnh” tới “hạ giới”..”(15). Qua bài viết của nhà phê bình văn học Bùi Việt Thắng, bạn đọc đã có thể phần nào phác họa ra “bức chân dung” của tiểu thuyết Dưới chín tầng trời.
· Nhà nghiên cứu văn học Phong Lê cũng có bài giới thiệu tiểu thuyết Dưới chín tầng trời của nhà văn Dương Hướng trên Tạp chí Nhà văn số 9 – 2009 với tiêu đề “Từ Bến không chồng đến Dưới chín tầng trời”. Trong bài viết của mình nhà phê bình Phong Lê cho rằng Dưới chín tầng trời là một bước tiến so với cuốn tiểu thuyết Bến không chồng. Và sau khi khái quát lại cái “nội dung” của tác phẩm nhà phê bình có nêu một số nhận định về mặt nghệ thuật của Dưới chín tầng trời như cốt truyện, nhân vật,... Về cốt truyện, ông cho rằng Dưới chín tầng trời vẫn là một cuốn tiểu thuyết viết theo lối truyền thống, tuy nhiên vẫn có sự tìm tòi của nhà văn trong cách viết của mình. Đó là sự lắp ghép các sự kiện không tuân theo tuyến tính thời gian, là sự lắp ghép cấu trúc các khối đời, vừa độc lập với nhau, vừa xen cài vào nhau, để qua đó hình thành hướng đi của lịch sử. Không những thế trong Dưới chín tầng trời còn có rất nhiều chi tiết mang tính biểu tượng tạo nên những ấn tượng cho tác phẩm. Về mặt cấu trúc tác phẩm cũng giống như nhà phê bình văn học Bùi Việt Thắng, ông khẳng định đây là cuốn tiểu thuyết mang đậm chất sử thi. Và nhân vật chính trong tác phẩm mà nhà văn Dương Hướng hướng đến chính là lịch sử với một sức mạnh đầy quyền năng. Nhân vật “vô hình” này đã “chi phối, sức ngự trị của nó trong mọi hành vi, ứng xử của con người”(16).
· Là người giới thiệu cuốn tiểu thuyết, nhà phê bình Hoàng Ngọc Hiến có bài viết “Cách nhìn của Dương Hướng trong tiểu thuyết Dưới chín tầng trời”. Trong bài viết của mình nhà phê bình Hoàng Ngọc Hiến đã nêu bật lên được “linh hồn” của tác phẩm. Bằng việc phân tích một số nhân vật trung tâm như: Yến Quyên, Hoàng Kỳ Trung, Trần Tăng, Đào Kinh, Hoàng Kỳ Nam, Đào Thanh Măng, Thu Cúc... Hoàng Ngọc Hiến đã làm nổi bật lên nghệ thuật xây dựng nhân vật của nhà văn Dương Hướng. Đồng thời qua đó làm toát lên tư tưởng chủ đề của cuốn tiểu thuyết.
· Bên cạnh những bài viết có tính chất bình luận trên còn có những bài viết: “Dương Hướng sau Bến không chồng” của tác giả Trần Thị Phương Thảo đăng trên tạp chí Văn Nghệ Quân đội số 7 – 2008; bài phỏng vấn của tác giả Phong Điệp với tác giả Dương Hướng về quá trình viết tiểu thuyết Dưới chín tầng trời với nhan đề “Dưới chín tầng trời mười lăm năm thai nghén” đăng trên nguồn Người lao động online; bài “Tản mạn về nhà văn Dương Hướng” của tác giả Nguyễn Duy Liễm đăng trên Gió đồng quê blog.com; Hữu Tuân với bài viết “Dưới chín tầng trời – bức tranh hiện thực hoành tráng” đăng trên Duonghuongqn.Vnblog.com. Nói chung những bài viết này đều nghiêng về tính chất giới thiệu sách chưa đi sâu vào việc phân tích tác phẩm, nếu có cũng chỉ là cái “phần nổi” của nó.
· Như vậy, qua việc khảo sát một số bài viết của các nhà nghiên cứu phê bình văn học, của các tác giả, chúng tôi thấy những bài viết này ít nhiều đã đề cập đến vấn đề nội dung tư tưởng cũng như về hình thức nghệ thuật trong tiểu thuyết Dưới chín tầng trời của nhà văn Dương Hướng. Trong khóa luận của mình chúng tôi xin đi vào nghiên cứu sâu hơn về vấn đề xây dựng nhân vật và cốt truyện trong cuốn tiểu thuyết này để góp phần khẳng định giá trị của Dưới chín tầng trời cũng như những đóng góp của nhà văn Dương Hướng trong nền tiểu thuyết đương đại Việt Nam.
4. Phương pháp nghiên cứu.
Để thực hiện khóa luận “Nhân vật và cốt truyện trong tiểu thuyết Dưới chín tầng trời của nhà văn Dương Hướng” chúng tôi đã sử dụng những phương pháp nghiên cứu sau:
* Khảo sát
* Đối chiếu
* So sánh
* Thống kê
* Phân tích
* Tổng hợp
5. Cấu trúc của khóa luận.
Với đề tài: “Nhân vật và cốt truyện trong tiểu thuyết Dưới chín tầng trời của nhà văn Dương Hướng”, khóa luận của chúng tôi được cấu trúc như sau:
· Mở đầu.
· Nội dung.
Chương 1: Tiểu thuyết Dương Hướng trong dòng chảy của tiểu thuyết đương đại.
Chương 2: Nhân vật trong tiểu thuyết Dưới chín tầng trời.
Chương 3: Cốt truyện trong tiểu thuyết Dưới chín tầng trời.
· Kết luận.
· Tài liệu tham khảo.
NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: TIỂU THUYẾT DƯƠNG HƯỚNG TRONG DÒNG CHẢY CỦA TIỂU THUYẾT ĐƯƠNG ĐẠI VIỆT NAM
1.1. Khái quát về tiểu thuyết đương đại Việt Nam.
· Đôi nét về tiến trình phát triển của tiểu thuyết đương đại Việt Nam
Năm 1925, cuốn tiểu thuyết Tố Tâm của Song An Hoàng Ngọc Phách ra đời đã đánh dấu cho sự mở đầu của tiểu thuyết hiện đại trong nền văn học Việt Nam Nam Nam
Trong dòng văn học nói chung, có thể nói tiểu thuyết là thể loại duy nhất tạo nên nhiều “sóng gió” trên văn đàn. Trong truyện ngắn có hai hiện tượng Nguyễn Minh Châu và Nguyễn Huy Thiệp thì theo nhà phê bình văn học Bùi Việt Thắng cứ khoảng “một thập niên tiểu thuyết lại dấy lên cao trào, một đợt sóng mới” (2,125) và nó gắn liền với những giai đoạn lịch sử của dân tộc. Và cũng theo ông trong tiến trình phát triển của mình cho đến nay, tiểu thuyết đã tạo ra bốn cao trào lớn trong dòng chảy của văn học. Cao trào đầu tiên của tiểu thuyết gắn liền với thời kỳ khôi phục kinh tế - xã hội – văn hóa (1959 – 1961) với những tác phẩm tiêu biểu: Cái sân gạch, Vụ lúa chiêm của Đào Vũ; Cao điểm cuối cùng của Hữu Mai; Vào đời của Hà Minh Tuân; Mùa hoa dẻ của Văn Linh; Bốn năm sau của Nguyễn Huy Tưởng; Sóng gầm của Nguyên Hồng; Trước giờ nổ súng của Lê Khâm... Những tác phẩm này đã tạo nên không khí sôi động, náo nhiệt cho sự phát triển của tiểu thuyết. Mặt khác, nó đã kịp thời thâu tóm những nét căn bản nhất của đời sống đầy khẩn trương của cả dân tộc trong mình.
Cao trào thứ hai của tiểu thuyết diễn ra vào khoảng năm 1969 đến năm 1972, đây là thời kỳ cả nước gồng mình lên để thực hiện hai nhiệm vụ lớn: vừa xây dựng, vừa bảo vệ tổ quốc. Ở miền Bắc, nhân dân vừa xây dựng chủ nghĩa xã hội, vừa đấu tranh chống lại cuộc chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ đồng thời là hậu phương vững chắc cho miền Nam Nam
Cao trào thứ ba là vào năm 1979 đến 1982, chiến tranh đã qua, cả nước đang bắt tay vào công cuộc khắc phục hậu quả chiến tranh, khôi phục kinh tế đất nước. Lúc này các nhà văn có thời gian để nhìn nhận lại những gì đã qua đồng thời “thử đứng ở nhiều góc nhìn khác nhau để tái tạo hiện thực”( 2,126). Các tác phẩm Đất trắng của Nguyễn Trọng Oánh, Gặp gỡ cuối năm củaNguyễn Khải, Cửa gió của Xuân Đức, Mưa mùa hạ của Ma Văn Kháng... đã phần nào thoát khỏi “quán tính” của tiểu thuyết trong thời chiến để đi vào khám phá đời sống thời hậu chiến.
Cao trào thứ tư là vào cuối những năm tám mươi đến đầu những năm chín mươi của thế kỷ XX. Trong giai đoạn này, tiểu thuyết đi vào tái hiện lại bức tranh đời sống xã hội Việt Nam
Như vậy, qua quá trình phát triển của tiểu thuyết Việt Nam
· Những thay đổi trong tiểu thuyết đương đại.
· Những thay đổi về mặt đề tài.
Có người cho rằng tiểu thuyết là “máy cái” của văn học thật đúng. Qua tiểu thuyết, chúng ta nhìn thấy bộ mặt của lịch sử bởi nó đã khúc xạ một cách rõ nhất đời sống tinh thần cũng như những đổi thay trong xã hội. Tiểu thuyết còn được coi là một thể loại của “thì hiện tại” và có khả năng đi vào ngõ ngách của đời sống để khám phá. Mặt khác, nó cũng là một: “thể loại văn chương duy nhất luôn luôn biến đổi, do đó nó phản ánh sâu sắc hơn, cơ bản hơn sự chuyển biến của bản thân hiện thực”( 10,27). Nhìn tổng quan nền tiểu thuyết đương đại Việt Nam
Về mặt đề tài, người đọc sẽ dễ dàng nhận ra hình bóng của chiến tranh vẫn để lại những dấu nhấn khá đậm nét trong nền tiểu thuyết Việt Nam
Bên cạnh sự thành công của tiểu thuyết chiến tranh thì tiểu thuyết đời tư thế sự cũng chiếm một phần không nhỏ trong nền tiểu thuyết Việt Nam Nam
Lịch sử cũng là một trong những đề tài được các nhà viết tiểu thuyết quan tâm. Gần đây ta có thể kể đến các tác phẩm tiêu biểu như: Thăng Long ký sự của Nguyễn Khắc Phục; Giàn thiêu của Võ Thị Hảo; Hồ Quý Ly của Nguyễn Xuân Khánh... Mỗi tác phẩm mang một phong cách riêng và hướng độc giả tới một cái nhìn mới, toàn diện hơn về lịch sử. Các nhân vật lịch sử được soi chiếu từ nhiều chiều với đầy đủ đời sống nội tâm và các cung bậc tình cảm của con người. Sự kiện lịch sử giờ đây không còn đóng vai trò quan trọng trong tác phẩm nữa, mặc dù các nhà tiểu thuyết vẫn tôn trọng sự thật của các sự kiện nhưng giờ nó chỉ là cái cớ để nhà văn thể hiện những ý đồ nghệ thuật của mình. Có thể nói tiểu thuyết lịch sử ngày càng tiến gần đến những đặc trưng mang tính bản chất của thể loại tiểu thuyết. Hay nói cách khác đó là những tác phẩm tiểu thuyết thực sự. Đây là một dấu hiệu đáng mừng cho tiểu thuyết lịch sử Việt Nam
Bên cạnh những tác phẩm của các tác giả trong nước, tiểu thuyết đương đại Việt Nam
Nhìn chung, sự thay đổi về mặt đề tài, chủ đề của tác phẩm đã diễn ra rất mạnh mẽ và liên tục qua nhiều thế hệ các nhà văn. Sự đổi mới này chính là hệ quả của sự đổi mới trong tư duy, nhận thức về con người và đời sống xã hội. Đây là một sự vận động mang tính chất nội tại và qua đó đặt cơ sở cho sự đổi mới về hình thức của tác phẩm.
· Những đổi mới nghệ thuật của tiểu thuyết đương đại Việt Nam
Nếu quan tâm đến đời sống của nền tiểu thuyết đương đại Việt Nam
Một trong những thay đổi trong tiểu thuyết đương đại hôm nay là thay đổi trong tư duy nghệ thuật của nhà văn. Đây là điều quan trọng nhất để tạo nên những vận động trong tiểu thuyết đương đại Việt Nam Nam
Biến đổi đầu tiên trong tiểu thuyết là cấu trúc của tác phẩm. Cấu trúc tác phẩm tiểu thuyết đương đại có sự vận động từ lịch sử - sự kiện sang lịch sử - tâm hồn. Các nhà tiểu thuyết đương đại không triển khai cốt truyện trên nhiều tuyến nhân vật và nhiều tuyến sự kiện nữa mà thay vào đó là những biến đổi về tâm trạng, những thay đổi trong suy tư, cảm xúc của con người. Điều này làm cho tính chặt chẽ trong cấu trúc tiểu thuyết truyền thống bị phá vỡ. Cốt truyện cũng được xây dựng chủ yếu dựa trên những biến đổi của tâm trạng nên rất khó nắm bắt và khó kể. Cấu trúc lịch sử - tâm hồn, tạo điều kiện cho nhà tiểu thuyết đi vào thế giới tâm hồn của con người theo chiều sâu. Cũng dựa vào thế giới tâm hồn con người, các nhà tiểu thuyết như những nhà ảo thuật đầy tài năng đã tạo ra nhiều kiểu kết cấu khác nhau. Ví dụ Thiên sứ của Phạm Thị Hoài, Thân phận tình yêu của Bảo Ninh, Cõi người rung chuông tận thế của Hồ Anh Thái, Thoạt kỳ thủy của Nguyễn Bình Phương, Thiên thần sám hối của Tạ Duy Anh... mang kiểu kết cấu đặc biệt giống như một trò chơi Rubich. Kiểu kết cấu này tạo nên sự hỗn loạn, chắp vá, gẫy khúc của tác phẩm. Do đó cốt truyện trở nên lỏng lẻo, rời rạc và khó nắm bắt. Điều này đã tạo nên tính đa thanh cho tác phẩm. Và khi người đọc có tiếng nói chung với nhà văn thì mới giải nghĩa được hết các tầng bậc ý nghĩa của tác phẩm.
Bên cạnh đó các thi pháp nghệ thuật hiện đại cũng được các nhà tiểu thuyết đưa vào trong sáng tạo tác phẩm. Gần đây, hiện tượng liên văn bản được sử dụng khá nhiều trong nghệ thuật tiểu thuyết. Nó làm cho tiểu thuyết diễn ra một cách tự nhiên chứ không phải là sự sắp đặt như trong tiểu thuyết truyền thống. Bằng việc lắp ghép các mảng tâm trạng, những mảnh vụn của đời sống không theo trật tự của thời gian, tiểu thuyết đã phản ánh cuộc sống một cách đa chiều đầy phức tạp. Bên cạnh đó là các thủ pháp như: dòng ý thức, giấc mơ, huyền thoại, độc thoại nội tâm,... cũng được sử dụng khá phổ biến để phác họa một cách thật nhất con người của thời đại hôm nay. Chính điều này làm cho quan niệm về tiểu thuyết trong truyền thống bị mờ dần đi, và mang đến cho tiểu thuyết một diện mạo mới.
Tiểu thuyết đương đại đang có hiện tượng co ngắn lại. Thiết nghĩ đây cũng là lẽ tự nhiên bởi nó phù hợp với thời đại. Trong xã hội ngày nay con người đang chạy đua với thời gian, chắc chắn có lẽ ít ai lại bỏ ra một lượng thời gian lớn để đọc những cuốn tiểu thuyết dày hàng nghìn trang như Chiến tranh và hòa bình (L.Tônxtôi), Những người khốn khổ (V.Huy gô), Sông đông êm đềm (Sôlôkhốp),… trừ những nhà nghiên cứu hay những người trong ngành. Nhìn lại bộ mặt của tiểu thuyết những năm đầu thập niên chín mươi của thế kỉ XX đến nay, ta thấy đa số các tác phẩm chỉ có khoảng vài trăm trang trở lại như: Thiên sứ của Phạm Thị Hoài có 180 trang, Thân phận tình yêu của Bảo Ninh có 338 trang, Bến không chồng của Dương Hướng có 281 trang, Tạ Duy Anh với Lão Khổ có 260 trang, Đi tìm nhân vật có 225 trang, Thiên thần sám hối có 125 trang; Nguyễn Bình Phương với Thoạt kỳ thủy có 158 trang; Lạc rừng của Trung Trung Đỉnh có 190 trang; Mạc Can với Tấm ván phóng dao có 197 trang; Thuận với Phố Tàu có 222 trang... Có thể thấy tiểu thuyết đương đại đa số mang hình thức của một truyện dài nhưng lại có sự dồn nén lớn về nội dung phản ánh. Chính điều này đã góp phần tạo nên tính thơ và triết lý trong tiểu thuyết đương đại. Chất triết lý toát ra từ những suy tư, những tranh biện trong độc thoại và cả đối thoại của nhân vật. Chất thơ lại thể hiện trong những mơ mộng, những cảm xúc của nội tâm con người hay ở chất liệu huyền thoại. Mặt khác, trong tiểu thuyết hôm nay nảy sinh cuộc đối thoại ngầm giữa nhà văn với độc giả. Cuộc đối thoại ngầm này được thực hiện thông qua điểm nhìn của tác phẩm. Nếu trước kia, trong tác phẩm chỉ có một điểm nhìn: điểm nhìn người kể chuyện, thì giờ đây, mỗi tác phẩm được soi chiếu bởi nhiều điểm nhìn khác nhau. Điểm nhìn của tác phẩm được đặt vào nhiều nhân vật khác nhau để soi chiếu một cách đa chiều, tạo nên sự đa dạng trong giọng điệu trần thuật. Bởi thế, khi tiếp cận với tác phẩm người đọc phải đặt mình vào những nhân vật khác nhau, những tình huống, hoàn cảnh khác nhau để nhìn nhận vấn đề. Có nghĩa là người đọc phải chủ động suy nghĩ và cùng sáng tạo với nhà văn. Điều này tạo nên sự hứng thú trong sự sáng tạo tác phẩm của nhà tiểu thuyết cũng như trong sự tiếp nhận của người đọc.
Như vậy, trong quá trình phát triển với những cách tân của mình, tiểu thuyết đương đại đã có những đóng góp đáng kể trong sự đổi mới nền văn học nước nhà về cả nội dung lẫn hình thức. Đồng thời những cách tân đó cũng thể hiện sự nỗ lực của tiểu thuyết đương đại Việt Nam
· Quá trình và thành tựu sáng tác của Dương Hướng.
· Đôi nét về cuộc đời nhà văn Dương Hướng.
Dương Hướng tên thật là Dương Văn Hướng sinh ngày 8-7-1949 tại làng An Lệnh, xã Thụy Liên, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình. Năm mười sáu tuổi cũng là lúc đế quốc Mỹ bắt đầu mở rộng ra miền Bắc, Dương Hướng đã xung phong đi công nhân quốc phòng. Sau hai năm (1967) Dương Hướng được cử đi học tại trường Kỹ thuật tàu thủy. Năm 1969, Dương Hướng ra trường và được điều về công tác tại Công ty vận tải đường sông 204 – 208. Năm 1971, khi cuộc kháng chiến của nhân dân miền Nam Nam
Như vậy, từ làng Đoài, Dương Hướng ra đi. Bước chân trải dọc theo chiều dài của đất nước. Từ một thanh niên nông dân thành công nhân quốc phòng rồi thành anh bộ dội giải phóng quân và chuyển ngành sang làm các bộ ngành hải quan của miền Đông Bắc tổ quốc, những miền đất đã đi qua, những sự việc xảy ra xung quanh, những công việc đã từng trải nghiệm... tất cả đều được Dương Hướng khắc họa dưới ngòi bút tài hoa diệu nghệ. Trong mấy chục năm chấp bút, so với những người bạn cùng thời, số lượng tác phẩm của nhà văn Dương Hướng không phải là nhiều nhưng ông đã để lại tiếng vang lớn trên văn đàn. Người xưa thường nói: “Quý hồ tinh bất quý hồ đa”. Có lẽ, Dương Hướng thuộc lớp nhà văn này. Ông cũng đã từng tâm sự: “Một đời cầm bút viết một cái hay còn hơn viết mười cái dở”(22). Trong sự nghiệp sáng tác của mình, nhà văn Dương Hướng đã để lại những tác phẩm mà cho tới nay giá trị đích tực của nó vẫn là cái mốc sừng sững trong làng văn Việt Nam
1.2.2. Những thành công và đóng góp của nhà văn Dương Hướng trong nền tiểu thuyết đương đại.
Như là một người có duyên nợ với văn chương, ở tuổi ngũ tuần Dương Hướng mới bắt đầu sự nghiệp văn chương của mình nhưng chỉ sau hai năm và qua hai tác phẩm (Gót son; Bến không chồng) cái tên Dương Hướng đã trở nên quen thuộc đối với độc giả Việt Nam. Đặc biệt cuốn tiểu thuyết Bến không chồng xuất bản năm 1990 đã đánh dấu bước thành công đầu tiên của nhà văn và đồng thời cũng ghi danh nhà văn trên văn đàn văn học Việt Nam
Trong bốn cuốn tiểu thuyết của nhà văn thì Bến không chồng và Dưới chín tầng trời được coi là hai tác phẩm thành công hơn cả. Khi hai tác phẩm ra đời đã phần nào làm cho văn đàn trở nên sôi động, náo nhiệt. Bến không chồng xuất bản năm 1990 thì năm sau (1991) nó được trao Giải thưởng của Hội Nhà văn Việt Nam và đến nay tác phẩm vẫn còn nguyên giá trị. Tác phẩm đã được tái bản 11 lần và có lẽ nó vẫn sẽ được tái bản nhiều lần nữa. Không những thế, nó còn được dựng thành phim và được dịch ra tiếng Ý, tiếng Pháp. Là tác phẩm có độ dầy 300 trang, Bến không chồng lấy nhân vật trung tâm là những người phụ nữ ở nông thôn trong bối cảnh nông thôn Việt Nam (mà cụ thể là cái làng Đông) vừa kết thúc cuộc chiến tranh chống Pháp và đang tiếp tục cuộc kháng chiến chống Mỹ. Chiến tranh dù nó đã đi qua nhưng những dấu ấn thương tích mà nó để lại cho con người còn tiếp tục kéo dài, và có thể nói người phải gánh chịu nhiều nhất là những người phụ nữ. Đọc tác phẩm có lẽ người đọc sẽ không thể quên được những người phụ nữ như Hạnh, Thắm, Dâu, Cúc, Nhài... với ước mơ giản dị là được làm vợ, làm mẹ, được sống yêu ổn dưới mái nhà của mình mà sao thật khó khăn. Họ đều là những người phụ nữ “không chồng” theo đúng như cái tên của tác phẩm. Với tiểu thuyết Bến không chồng, nhà văn Dương Hướng đã đem đến cho bạn đọc một cái nhìn mới, một cảm xúc mới về lịch sử - một lịch sử quá nghiệt ngã đối với dân tộc thông qua những số phận bi kịch. Tác phẩm tuy không “có cái sắc sảo, riết róng của Mảnh đất lắm người nhiều ma; không có cái chiều sâu thâm trầm đến ám ảnh của Nỗi buồn chiến tranh...” (16) nhưng với sức nặng trong đề tài cùng phương thức thể hiện truyền thống với “cốt truyện mộc mạc và chân phương, trong cách dẫn dắt và ngôn từ - một ngôn từ không lấp lánh tài hoa, mà giản dị, tự nhiên” (16) đã khẳng định được giá trị của nó trong lòng độc giả.
Sau Bến không chồng mười lăm năm sau, cuốn tiểu thuyết Dưới chín tầng trời lại một lần nữa làm cho chúng ta bất ngờ. Tác phẩm đã lọt vào vòng chung khảo cuộc thi tiểu thuyết lần thứ ba do Hội nhà văn Việt Nam
Bên cạnh những thành công trong tiểu thuyết nhà văn Dương Hướng còn có những thành công nhất định ở thể loại truyện ngắn. Cũng như nhiều nhà văn khác, khi bắt đầu viết văn Dương Hướng chọn thể loại truyện ngắn để thử sức với tác phẩm đầu tay là tập truyện ngắn Gót son xuất bản năm 1989. Tuy không gặt hái được nhiều thành công như tiểu thuyết nhưng là bước đệm cho con đường sáng tác của nhà văn. Sau tập truyện ngắn này, năm 1995 nhà văn Dương Hướng xuất bản tiếp tập truyện ngắn Người đàn bà trên bãi tắm. Ở thể loại này, nhà văn Dương Hướng cũng giành được những thành quả đáng kể: năm 1990, truyện ngắn Đêm trăng được trao Giải thưởng Văn nghệ quân đội; năm 1997, ông nhận được Giải thưởng Hạ Long cho truyện ngắn Người đàn bà trên bãi tắm. Để có được những thành công trên cũng như sự yêu mến của độc giả đó là cả quá trình rèn luyện, phấn đấu không ngừng nghỉ của nhà văn Dương Hướng.
Có thể thấy, bước vào nghiệp văn khi đã 40 tuổi, với những bước tiến tuy “chậm mà chắc”, Dương Hướng đã gặt hái được không ít thành công và có nhiều đóng góp đối với nền văn học đương đại Việt Nam, đặc biệt là với thể loại tiểu thuyết. Dương Hướng không làm người đọc ngạc nhiên và hứng thú với những cách tân mới lạ trong tác phẩm của mình giống như nhiều nhà văn cùng thời. Ông vẫn trung thành với truyền thống. Mặc dù vậy, tác phẩm của ông vẫn cuốn hút bạn đọc đến lạ kỳ. Tuy viết theo mô hình cốt truyện truyện truyền thống, nhưng tiểu thuyết của Dương Hướng đã nhận được nhiều sự ưu ái từ phía bạn đọc, có lẽ là bởi tài dẫn truyện khéo léo mà rất tự nhiên, vẫn thật như đời thường vậy. Không chỉ thế, người đọc luôn tìm thấy sự gần gũi, thân thuộc qua lời ăn tiếng nói của các nhân vật trong truyện. Cái tính bỗ bã, nói năng tâng tâng, chẳng cần ý tứ lại đặc sệt nhà quê của tác giả đã tạo nên sự “quyến rũ” cho mỗi tác phẩm của ông đối với độc giả. Đọc Bến không chồng, chắc hẳn chúng ta sẽ không quên chi tiết đầu tiên với hình ảnh nhân vật Nguyễn Vạn, ngực đầy huân chương, tấp tểnh về làng, đứng trên con đê lộng gió, vén quần “đái cái đã”. Cái mộc mạc chân chất, cái chất “quê một cục”này, phải chăng là chất liệu chính tạo nên phong cách riêng cho một nhà văn luôn “Dương Hướng”.
Nói về nghiệp văn chương của mình, Dương Hướng từng tâm sự: “Khi viết tôi không quan tâm đến chuyện mới hay cũ, đối tượng độc giả già hay trẻ. Quan trọng là cái tâm của người cầm bút nói được tiếng nói của nhân dân, nỗi lòng của người cần lao”(22). Đúng như vậy. Những đề tài Dương Hướng đề cập tới trong tác phẩm của ông không phải là những đề tài mới. Tuy nhiên, với sự sắc sảo và nhạy bén cộng với sự dũng cảm và mạnh dạn, Dương Hướng là một trong số ít những nhà văn lúc đó dám đi sâu vào nỗi “thâm cung bi sử”. Ông đã dám len lỏi vào những vấn đề tế nhị, nhạy cảm của xã hội thời hậu chiến và công cuộc đổi mới đất nước mà nhiều người đã phải giả vờ giả tảng lờ đi, để đem đến cho độc giả cái nhìn đầy đủ hơn, hoàn thiện hơn, đúng đắn hơn về thực tế xã hội lúc bấy giờ. Sự ra đời của tiểu thuyết Bến không chồng, ở thời điểm đầu những năm 90 của thế Kỷ XX quả đã “góp được một cái nhìn mới mẻ về bức tranh đất nước trong thời chiến và hậu chiến, kéo dài những mấy chục năm; với gánh nặng không phải là chỉ chiến tranh, về phía khách quan; mà còn là những lầm lạc của con người trong thời kỳ lịch sử có quá nhiều biến động và thử thách, mà tất cả những ai “do lịch sử để lại” không đủ tầm và sức để vượt qua nó”(16). Đó còn là những thử thách của việc phát động quần chúng Cải cách ruộng đất, phong trào Hợp tác xã, là những nề nếp tâm lý, ý thức vẫn còn nguyên sự hủ lậu chưa thể thay đổi ngay trong một xã hội nông nghiệp lạc hậu với tâm lý làng xã lưu cữu ngàn đời. Tất cả gom lại làm nên những nguyên cớ cho mọi tai họa mà con người phải nhẫn nhịn chịu đựng trong một thời gian dài như một áp đặt của định mệnh. Chỉ đến giai đoạn chuyển giao giữa hai thập niên 80 và 90 của thế kỷ XX, con người mới chợt bừng tỉnh và nhận ra mình vừa là nạn nhân, vừa là tội nhân của lịch sử. Người đọc không khỏi lặng đi suy nghĩ khi đọc những câu văn: “Con cắn rơm, con cắn cỏ con lạy ông... Ông hãy cứu lấy thằng Tốn. Nếu không các ông nông dân con sẽ giết chết nó. Nó không có tội gì... Con xin hứa sẽ giáo dục thằng Tốn sau này nó tở thành kẻ nghèo khó...”(23). Một sự thật thật khủng khiếp! Đoạn văn này là lời của mụ Hơn cầu xin Vạn trong tiểu thuyết Bến không chồng có lẽ đã làm đảo lộn tất cả. Ta những tưởng bị một cú đập mạnh vào đầu và cú đập đó đã làm ta tỉnh ra. Như vậy, Dương Hướng đã mở đường cho văn học đổi mới bứt phá. Nhà văn đã làm cho tiểu thuyết đương đại rẽ ngang, đi chệch khỏi con đường mòn của văn học Việt Nam
Trong những sáng tác của nhà văn Dương Hướng, người đọc dễ nhận ra không có nhiều sự đổi mới trong sáng tạo nghệ thuật. Vẫn trung thành với lối viết truyền thống đầy mộc mạc nhưng tác phẩm của nhà văn Dương Hướng vẫn tạo nên được một lực hút rất lớn đối với độc giả. Minh chứng cho điều này là sự thành công của hai vang dội của hai cuốn tiểu thuyết Bến không chồng và Dưới chín tầng trời. Với cốt truyện cũng như những thi pháp xây dựng nhân vật và tính cách theo mô hình truyền thống, hai tác phẩm này đã làm cho cả văn đàn nghiêng ngả. Hay nói cách khác, dưới ngòi bút tài năng của Dương Hướng, những thi pháp truyền thống vươn lên bứt phá ngoại mục trước những thi pháp hiện đại đang được ưu ái trong tiểu thuyết đương đại. Bên cạnh đó, là một người cần mẫn, miệt mài lao động không ngừng trên cánh đồng văn chương, Dương Hướng không bảo thủ chỉ biết rập khuân theo những thi pháp truyền thống mà còn góp nhặt cho mình những tinh hoa trong thi pháp hiện đại để giúp ngòi bút của mình phản ánh được sâu hơn, rộng hơn những vấn đề của thời đại.
Trong một bài phỏng vấn, nhà văn Dương Hướng tâm sự: “Hiện thực cuộc sống đầy sôi động ở mọi mặt. Nhưng điều quan trọng của nhà văn là phải trăn trở để viết thế nào chứ không phải viết cái gì. Quan trọng hơn lại vẫn là tác phẩm của anh nói được điều gì.” (22). Phải chăng, vì lẽ đó mà những đóng góp của nhà văn Dương Hướng cho nền văn học nước nhà không phải là sự cách tân trong cách viết, tác phẩm của ông không phải là những “của lạ” mà là ở sự mộc mạc, nguyên sơ, cổ điển trong phong cách, là ở cách nhìn đầy mới mẻ về xã hội, về cuộc sống.
CHƯƠNG 2: NHÂN VẬT TRONG TIỂU THUYẾT DƯỚI CHÍN TẦNG TRỜI CỦA NHÀ VĂN DƯƠNG HƯỚNG.
· Lý luận chung về nhân vật.
Trung tâm của mọi tác phẩm văn học là nhân vật. Nhân vật “là nơi duy nhất tập trung hết thảy, giải quyết hết thảy trong một sáng tác”( 14,645). Chính vì thế khi bắt đầu sáng tác điều đầu tiên mà nhà văn nghĩ đến là nhân vật. Qua nhân vật nhà văn giãi bày những tư tưởng, những suy nghĩ, tình cảm, hay cách tiếp nhận cũng như cách giải quyết các vấn đề trong cuộc sống. Đồng thời thông qua nhân vật, nhà văn cũng thể nghiệm những tìm tòi, sáng tạo nghệ thuật của mình. Có thể nói khi nhân vật hình thành thì coi như tác phẩm của nhà văn đã được định hình. Nhân vật là nơi thâu tóm mọi ý đồ của tác giả. Và nếu nhân vật càng chân thật và sống động thì sức sống của tác phẩm càng mạnh mẽ và bền lâu với thời gian. Đối với độc giả thì nhân vật không chỉ là phương tiện kết nối với nhà văn mà còn là người dẫn dắt họ vào một thế giới riêng trong ở những thời kỳ lịch sử nhất định. Văn học chỉ có thể là “tấm gương phản chiếu đời sống” thông qua phương tiện chủ yếu của nó chính là nhân vật.
Trong văn học nhân vật được hiểu rất rộng. Trong cuốn 150 thuật ngữ văn học, nhà nghiên cứu phê bình văn học Lại Nguyên Ân cho rằng: nhân vật là “hình tượng nghệ thuật về con người... có khi là các con vật, các loài cây, các sinh thể hoang đường được người ta gắn cho những đặc điểm giống với con người ... Nhân vật văn học là một đơn vị nghệ thuật, nó mang tính ước lệ, không bị đồng nhất với con người thực”( 6,249-250). Như vậy, nhân vật không phải chỉ là con người mà còn là các loài cây, là con vật, sự vật mang tính cách, tình cảm, hình dáng của con người. Ví dụ như nhân vật Dế Mèn, Bọ Ngựa, cô nhà Trò, con mèo lười trong truyện thiếu nhi của nhà văn Tô Hoài, là chúa sơn lâm trong thơ Thế Lữ, là những bông hoa hồng, là vầng trăng trong thơ Bác, là trăng trong thơ Hàn Mặc Tử.... Không những thế trong văn học phương tây còn xuất hiện loại nhân vật hóa thân. Ban đầu họ vẫn là con người nhưng sau do một lý do nào đó họ hóa thành con vật. Tuy nhiên chỉ hình dáng bề ngoài của họ là đội lốt con vật còn tâm tư tình cảm của họ vẫn là của con người. Loại nhân vật này ta thường thấy trong tác phẩm của Kapfka. Chính sự phong phú, đa dạng về nhân vật làm cho văn học phản ánh hiện thực cuộc sống được cả bề rộng lẫn chiều sâu; đồng thời lại phù hợp với từng đối tượng độc giả. Và cũng do sự đa dạng về loại hình nhân vật nên khi phân loại nhân vật người ta thường phải dựa vào những tiêu chí khác nhau. Nếu xét đến vai trò của nhân vật trong tác phẩm, ta có nhân vật chính, nhân vật phụ, và nhân vật trung tâm. Xét về hệ tư tưởng của nhà văn hoặc quan hệ đối với lý tưởng của nhà văn thì ta có nhân vật chính diện (còn gọi là nhân vật tích cực), nhân vật phản diện (còn gọi là nhân vật tiêu cực). Tuy nhiên, khi phân loại nhân vật theo tiêu chí này ta cần phải lưu ý đến quan niệm đạo đức của từng thời đại, cũng như từng nền văn hóa khác nhau. Mặt khác, trong văn học hiện nay ta thường thấy hiện tượng giao thoa giữa hai loại hình nhân vật này. Có nghĩa là trong một nhân vật có cả những mặt tiêu cực và tích cực, cho nên ta không nên phân loại một cách máy móc và áp đặt. Bên cạnh đó còn có loại nhân vật tư tưởng. Những nhân vật này thường được nhà văn sáng tạo nên để minh họa cho tư tưởng của nhà văn hoặc của thời đại: Độ trong Đôi mắt (Nam Cao), Giave, Giăng Van Giăng trong Những người khốn khổ (V. Huygô). Ngoài ra, trong văn học cổ đại ta thường thấy sự xuất hiện loại hình nhân vật chức năng. Những nhân vật này chỉ thực hiện một số những chức năng nhất định như ban phát hành phúc: ông bụt, cô tiên, bà tiên.. hay chức năng cản trở, hãm hại người tốt: phù thủy. Tuy nhiên sự phân loại trên cũng chỉ mang tính chất tương đối bởi khi văn học càng đào sâu, áp sát đời sống thì sự xuất hiện của những con người mới trong văn học là điều không thể tránh khỏi.
Ta cũng cần phân biệt giữa nhân vật với tính cách và tính cách điển hình. Trong văn học, nhân vật được coi là khái niệm chung, “mới là hình ảnh con người”, tính cách là “hình tượng về con người”, tính cách điển hình chính là “điển hình về con người”( 4,128). Tính cách có vai trò rất quan trọng trong văn học. Tính cách chính là “điểm trung tâm của mối quan hệ giữa nội dung và hình thức”(Hêghen). Về nội dung, tính cách làm nhiệm vụ cụ thể hóa chủ đề tư tưởng của tác phẩm. Về hình thức, có thể nói tính cách là yếu tố tạo nên những xung đột cũng như sắp xếp các sự kiện trong cốt truyện của tác phẩm. Hay nói như Đôtsxtôiepxki: “Đối với nhà văn, toàn bộ vấn đề là ở tính cách”.
Tiểu thuyết là một thể loại tự sự nên nhân vật cũng được coi là một trong những yếu tố cốt tử. Có thể nói “nhân vật trong tiểu thuyết là hạt nhân của sự sáng tạo nghệ thuật, là “trọng điểm” để nhân vật lý giải mọi vấn đề của đời sống xã hội”(191,4). Nhân vật chính là trung tâm của tiểu thuyết. Từ nhân vật sẽ đưa nhà văn đến những sáng tạo nghệ thuật khác: chọn chi tiết, cốt truyện, tình huống... Những cuốn tiểu thuyết lớn vượt qua được lớp bụi của thời gian đều là những tác phẩm có sự sáng tạo bậc thầy trong cách xây dựng nhân vật: Đônkihôtê của Xecvantec, Chiến tranh và hòa bình, Annakarênina của L.Tônxtôi, AQ chính truyện của Lỗ Tấn, Chí Phèo của Nam
· Nhân vật trong tiểu thuyết đương đại.
Giống như một dòng sông, mải miết và lặng lẽ, từ khi có mặt trên văn đàn Việt Nam cho đến nay, tiểu thuyết đương đại đã góp phần tạo nên diện mạo cho nền văn học nước nhà. Trải qua bao thăng trầm cùng những biến cố của lịch sử, tiểu thuyết vẫn tồn tại và phát triển. Nhìn khái quát vào tiểu thuyết đương đại ta thấy đang có những vận động đáng mừng. Từ những đổi mới trong “tư duy tiểu thuyết” kéo theo sự đổi mới trong phương thức biểu hiện đã làm cho tiểu thuyết đương đại Việt Nam
Trong thời đại hiện nay, tiểu thuyết đang có xu hướng rút ngắn về dung lượng kéo theo sự biến động về số lượng nhân vật trong tiểu thuyết. Tiểu thuyết đương đại đang có hiện tượng “giản lược về nhân vật”. Nếu tiểu thuyết trước đây có khoảng hàng chục, đôi khi lên đến hàng trăm nhân vật thì tiểu thuyết hiện nay chỉ có một vài nhân vật chính. Trong Thân phận tình yêu của Bảo Ninh có duy nhất một nhân vật chính là Kiên - mọi biến cố, sự kiện đều xoay quanh những kí ức, những ám ảnh về chiến tranh của nhân vật này; hay trong hầu hết các sáng tác của Tạ Duy Anh đều chỉ có một nhân vật: Thiên thần xám hối nhân vật chính là đứa bé trong bụng mẹ, Lão Khổ là nhân vật Lão Khổ; trong Lạc rừng của Trung Trung Đỉnh là nhân vật xưng tôi (người kể chuyện)... Và mặc dù có sự giản lược về dung lượng cũng như về nhân vật nhưng không làm giảm đi giá trị soi chiếu đời sống của tiểu thuyết. Điều này cũng được nhà văn Tạ Duy Anh khẳng định: “Xu hướng ngắn, thu hẹp bề ngang, vừa khoan sâu chiều dọc, đa thanh hóa sự đối thoại, chiều vỉa ý nghĩa, bi kịch thời đại dược dồn nén trong một cuộc đời bình thường, không áp đặt chân lí là dễ thấy. Tiểu thuyết ít mô tả thế giới hơn là tạo ra một thế giới theo cách của nó, ở đó con người có thể chiêm ngưỡng mình từ nhiều chiều hơn là chỉ thấy cái bóng của mình đổ dài xuống lịch sử”(17). Sự dồn nén về dung lượng cũng như sự giản lược nhân vật trong tiểu thuyết giống như một cái lò so, càng nén thì sức bật của nó càng lớn. Bên cạnh đó, tiểu thuyết viết theo mô hình truyền thống tuy không nhiều nhưng vẫn khẳng định được vị trí của nó trên văn đàn như: Dưới chín tầng trời của nhà văn Dương Hướng... Với độ dày 500 trang và gần 100 nhân vật nhưng nó cũng gây nên không ít xôn xao trên văn đàn.
Cuộc sống càng phức tạp thì bản chất con người càng khó nắm bắt, cũng chính vì thế các nhà tiểu thuyết hôm nay không ngừng tìm kiếm nhân vật cho mình để cố gắng phản ánh một cách trung thực nhất con người của thời đại. Nhìn lại quá trình phát triển của tiểu thuyết từ thời kỳ đổi mới đến nay, nhà nghiên cứu phê bình văn học Bùi Việt Thắng cho rằng tiểu thuyết đương đại Việt Nam có bốn kiểu nhân vật cơ bản là: nhân vật bi kịch, nhân vật anh hùng, nhân vật kỳ dị và nhân vật lập thân. Về nhân vật bi kịch, do hoàn cảnh của lịch sử nên trước năm 1975 ít xuất hiện, nhưng sau khi đất nước được giải phóng, đặc biệt là từ thời kỳ đổi mới (1986) thì “cái bi kịch được vận dụng như một hình thức hữu hiệu để tái hiện đời sống”(130,2) trong toàn bộ tính chất bi tráng của lịch sử Việt Nam. Có thể kể đến các nhân vật mang tính chất bi kịch như: Giang Minh Sài trong Thời xa vắng của Lê Lựu, Hạnh trong Bến Không chồng,gia đình thương gia Đức Cường, gia đình Hoàng Kỳ trong Dưới chín tầng trời của Dương Hướng, Kiên trong Nỗi buồn chiến tranh của Bảo Ninh, Hai Hùng trong Ăn mày dĩ vãng của Chu Lai... Những nhân vật này giúp cho người đọc thấu suốt được con người của lịch sử đồng thời nó giúp ta chống lại “sự lãng quên của con người” (Kundera). Như vậy có thể nói nhân vật bi kịch trong tiểu thuyết là kiểu nhân vật giúp “thanh lọc tâm hồn con người”. Nhân vật anh hùng là kiểu nhân vật thường xuất hiện trong những tiểu thuyết viết về hai cuộc kháng chiến thần thánh của dân tộc ta. Tuy nhiên trong khi đất nước bước sang một bước ngoặt mới thì hình tượng về nhân vật này cũng có nhưng nét khác trước. Giờ đây đó là những con người đang hối hả dây dựng lại đất nước, là những con người đấu tranh chống lại cái ác để bảo vệ trật tự và sự thanh bình trong xã hội. Nhân vật lập thân là một kiểu nhân vật khá mới trong tiểu thuyết đương đại Việt Nam Nam
Như vậy, có thể thấy so với những thời kỳ trước, nhân vật trong tiểu thuyết đương đại đã có nhiều biến đổi để phù hợp với nhu cầu của thời đại. Một mặt, nhân vật có sự “co lại” về số lượng để thích ứng với thực tế cuộc sống. Nhưng mặt khác, nhân vật lại trở lên “phức hợp”, đa diện hơn với những nét tính cách đa dạng, nhiều chiều, thực hơn với con người của thời đại.
· . Nhân vật trong tiểu thuyết Dưới chín tầng trời của nhà văn Dương Hướng.
2.3.1. Hệ thống nhân vật.
Dưới chín tầng trời là cuốn tiểu thuyết quy mô nhất của nhà văn Dương Hướng cho đến nay. Tác phẩm gồm 33 chương với 500 trang sách, bao quát cả một thời kỳ dài (hơn nửa thế kỷ ) của lịch sử Việt Nam và một không gian rộng lớn. Bao trùm lên toàn bộ tác phẩm là cái tình người được nhà văn khắc họa một cách khá đậm nét. Trong những biến cố dữ dội của xã hội đã cuốn theo số phận của mỗi con người làng Đoài, dù có những thù hận, những lầm lạc, những bi kịch nhưng cuối cùng họ vẫn ngộ ra được chữ Tình. Có thể nói “Dưới chín tầng trời là trần gian với đủ sắc màu, là ánh sáng và bống tối, là hạnh phúc và khổ đau là vinh quang và đầy cay đắng... Và, Dưới chìn tầng trời cũng có biết bao điều kỳ diệu...”(24). Điều kỳ diệu đó phải chăng chính là cái tình giữa con người với con người, cái tình với làng xóm, với quê hương đất nước? Và Dưới chín tầng trời có lẽ cũng là cái tâm của người cầm bút tri ân lại đối với quê hương, với dân tộc.
Là một cuốn tiểu thuyết viết theo mô hình truyền thống – tiểu thuyết sử thi, nên số lượng nhân vật trong tiểu thuyết Dưới chín tầng trời không giới hạn ở một vài nhân vật như những cuốn tiểu thuyết đương thời. Dưới chín tầng trời có hơn 100 nhân vật và ở đủ các tầng lớp xã hội khác nhau: từ anh nông dân như Đào Kinh, cô Cam, mẹ con bà Cháo, cô Lùn..., những người buôn bán, cán bộ xã như Yến Quyên, Tuyết..., thương gia Đức Cường, những người lính ở cả hai chiến tuyến như Hoàng Kỳ Nam, Đào Vương, Hall..., đến cán bộ cách mạng như Hoàng Kỳ Trung, Thu Cúc, cán bộ cấp cao Trần Tăng. Tất cả đều hiện lên hết sức sinh động. Trong tầng tầng lớp lớp nhân vật đó thì có khoảng 20 nhân vật xuất hiện thường xuyên trong các chương của tiểu thuyết. Đặc biệt, những nhân vật này chủ yếu là những người dân làng Đoài. Nhưng không như trong Bến không chồng, từ cái trung tâm làng Đoài những con người này tỏa đi nhiều hướng trên khắp các nẻo đường của đất nước. Nguyên nhân ra đi của họ không phải hoàn toàn là sự tự nguyện mà phần nhiều là do sự xô đẩy của xã hội, của lịch sử. Và dù bị “quăng quật” trên dòng đời đầy biến động nhưng họ vẫn cố gắng vươn lên để tồn tại rồi trở lại góp phần xây dựng quê hương. Trong Dưới chín tầng trời có hai nhân vật không phải là người làng Đoài nhưng lại có ảnh hưởng không nhỏ tới những người dân nơi đây và được nhà văn Dương Hướng chăm sóc khá kỹ là nhân vật Trần Tăng và Thu Cúc. Trong hai nhân vật này thì Trần Tăng là người có uy quyền rất lớn đối với những người dân làng Đoài. Mọi sóng gió, biến động ở làng Đoài đều liên quan đến Trần Tăng. Qua Trần Tăng ta dường như thấy được những hạn chế, những sai lầm của lịch sử. Đọc Dưới chín tầng trời người đọc nhận ra mỗi nhân vật trong tác phẩm đều là “ một thân phận trĩu nặng một vấn đề của nhân tình thế thái” (15). Dù mỗi người một hoàn cảnh, một cảnh ngộ khác nhau nhưng tựu trung lại đó là những số phận bi kịch. Và góp nhặt những bi kịch của mỗi thân phận trong Dưới chín tầng trời sẽ làm nên cái diện mạo của nhân vật lớn mà nhà văn muốn khắc họa: Lịch sử. Trong quá trình phát triển của mình, lịch sử cũng có những bước đi sai lầm, cũng có những tụt hậu để rồi từ đó nó vươn mình đứng lên mạnh mẽ hơn. Là một nhà văn có tâm, Dương Hướng không hề né tránh điều đó và mang đến cho bạn đọc cái nhìn chân thực về cái góc khuất của lịch sử mà ai cũng biết nhưng lại có rất ít người dám nói ra thông qua những số phận bi kịch của mình. Tuy nhiên khi gấp sách lại, cái đọng lại trong lòng người đọc chính là niềm tin vào con người, là niềm tin vào một ngày mai sẽ khác trước – một cuộc sống tốt đẹp hơn.
Như vậy, nhân vật trong Dưới chín tầng trời rất đa dạng với một số lượng lớn. Các nhân vật ở nhiều tầng lớp khác nhau, chia thành nhiều tuyến đan xen, cài chéo vào nhau tạo thành hệ thống nhân vật tầng tầng, lớp lớp. Mặc dù thế, ta vẫn dễ dàng nhận ra sự phân tách nhân vật thành: những người dân làng Đoài và những người có ảnh hưởng tới cuộc sống của những người dân làng Đoài trong Dưới chín tầng trời. Trong khóa luận này chúng tôi sẽ đi vào phân tích những nhân vật tiêu biểu trong hai tuyến nhân vật trên để làm nổi bật lên tính chất bi kịch của họ đồng thời phác họa bộ mặt của nhân vật lớn – lịch sử. Cũng thông qua đó khái quát lại cái tư tưởng, chủ đề của tác phẩm cũng như những nhắn gửi đầy tâm huyết của nhà văn tới bạn đọc.
2.3.2. Nhân vật bi kịch trong Dưới chín tầng trời.
Nhà văn Nguyễn Đình Thi khi tổng kết về nghề viết của mình đã từng nói: “Vấn đề trung tâm của nghệ thuật viết tiểu thuyết theo tôi là miêu tả những con người và tìm hiểu con đường đi của họ trong xã hội. Người viết tiểu thuyết nghĩ mọi vấn đề đều phải thông qua các nhân vật, xuất phát từ nhân vật hơn là từ sự việc”. (14,645) Điều này có lẽ rất đúng đối với Dưới chín tầng trời của nhà văn Dương Hướng. Có thể nói là thành công và sức mạnh của cuốn tiểu thuyết này chính là nhân vật. Mỗi nhân vật dù ở tầng lớp nào cũng hiện lên rất sinh động, mang những nét cá tính riêng.
· Những người dân làng Đoài.
Có thể nói, đa số nhân vật trong tiểu thuyết Dưới chín tầng trời là những người dân làng Đoài. Tuy nhiên từ những số phận của những người dân nơi đây lại có sức khái quát phản ánh chung cho tất cả những biến động của đất nước. Một làng Đoài cũng như bao nhiêu làng quê khác ở miền Bắc Việt Nam, đã trải qua một cuộc cách mạng và ba cuộc chiến tranh với những hậu quả của nó kéo dài của nó gắn với những khó khăn, bế tắc trong thời kỳ hậu chiến rồi sau đó được giải tỏa trong thời kỳ đổi mới khi nước ta bước vào thời kỳ hội nhập và mở cửa. Những con người nơi đây trong cuộc hành trình của cuộc đời mình là sợi dây nối kết với những số phận của những kiếp người ở khắp mọi miền đất nước. Họ dù là người ra đi hay ở lại, tất cả đều mang trong mình những nỗi đau của một thời đại không bao giờ có thể quên. Một thời đại với bao biến động dữ dội mà những ai sống trong thời đó không thể không có những va đập và bị hút vào vòng xoáy của nó hình thành nên những bi kịch mang tính thời đại. Có thể nói, không một ai có thể thoát ra khỏi vòng kiềm tỏa của lịch sử. Và mỗi người dân làng Đoài dù ít hay nhiều đều mang trong mình những bi kịch của thời đại. Tuy nhiên, họ có đững vững được trước những biến động của lịch sử hay không lại phụ thuộc vào cách ứng xử của họ với thời cuộc. Và điều này tạo nên những nét khác biệt trong mỗi số phận bi kịch của Dưới chín tầng trời.
Đọc tiểu thuyết Dưới chín tầng trời có lẽ ấn tượng đầu tiên với người đọc sẽ là gia tộc Hoàng Kỳ - là một gia tộc từ đỉnh cao danh vọng đến thẳm sâu của sự bất hạnh trong biến thiên của lịch sử. Có lẽ đây cũng là gia tộc đầu tiên phải hứng chịu những vòng xoáy của cơn lốc thời đại. Gia tộc Hoàng Kỳ giàu có nhờ vào việc buôn bán thuốc lào với các thương gia trong nước và cả những bạn hàng ở nước ngoài. Và đã có lần Bộ trưởng bộ ngoại thương Phan Anh về thăm gia đình Hoàng Kỳ. Tuy giàu có nhưng gia tộc Hoàng Kỳ lại sống rất có tình có nghĩa với bà con xóm làng. Mỗi năm đến ngày rằm tháng tám là ông Hoàng Kỳ Bắc lại trở về làng tổ chức hội đình Đoài để phục vụ bà con: “Đêm hội đình Đoài, Nam
Là con dâu của Hoàng Kỳ Bắc, vợ của Hoàng Kỳ Trung, mẹ của Hoàng Kỳ Nam Nam Nam Nam Nam
Trong Dưới chín tầng trời còn một nhân vật cũng được coi là khá thánh thiện nữa, chính là Hoàng Kỳ Nam Nam Nam Nam Nam Nam Nam Nam Vương , Nam Nam Nam Nam Nam sống và chiến đấu hết mình để giải phóng miền Nam Nam Nam Nam Nam Nam Nam Nam
Trong gia tộc Hoàng Kỳ, còn một nhân vật không thể không nhắc tới đó là Hoàng Kỳ Trung. Hoàng Kỳ Trung, một nhân vật không được coi là thánh thiện như Yến Quyên và Hoàng Kỳ Nam Nam
Bên cạnh Hoàng Kỳ Trung, Đào Vương cũng được coi là một nhân vật anh hùng trong tiểu thuyết Dưới chín tầng trời. Cùng trang lứa với Hoàng Kỳ Nam , nhưng khác với Nam
Trong những người dân làng Đoài, có một nhân vật mà ta không thể không nhắc đến, đó là Đào Kinh. Đây cũng là một trong những nhân vật được nhà văn Dương Hướng dày công xây dựng. Một nhân vật vừa là nạn nhân, vừa là tội nhân của lịch sử. Ở Đào Kinh có sự hòa trộn của cái bi, cái hùng, cái hài, và cả những lầm lỗi của lịch sử. Là một người tứ cố vô thân, Đào Kinh xin làm người làm mướn cho nhà Hoàng Kỳ; rồi sau đó khi cuộc cải cách ruộng đất đến, bỗng dưng thời thế thay đổi, từ một kẻ cùng đinh mạt hạng của làng Đoài, Đào Kinh bỗng trở thành một cán bộ cốt cán của cuộc cải cách ruộng đất rồi làm đến cả cán bộ tuyên truyền trong phong trào Hợp tác xã. Nhưng cơn bão Hợp tác xã đã quật cho Đào Kinh một đòn quá đau buộc Đào Kinh phải bỏ quê ra đi. Trong cuộc đời lênh đênh với nhiều bến đỗ, hết lần này đến lần khác, cứ ngỡ mình đổi đời nhưng rồi lại bị trắng tay. Và cả cuộc đời Đào Kinh cố thoát ra khỏi cái định mệnh của lịch sử, của bàn tay quyền lực nhưng không thoát nổi mà đại diện là Trần Tăng. Sau khi bỏ quê ra đi, Đào Kinh đã làm mọi việc để thay đổi cuộc đời của mình. Trải qua những tháng ngày khó khăn: bị vào tù vì tội tổ chức vượt biên, phải làm bảo kê cho ổ điếm của mẹ con bà Cháo ở biên giới... với ý chí vươn lên, Đào Kinh đã ngày càng làm ăn phát đạt và trở thành tỉ phú. Mặc dù là một anh nông dân “chân đất mắt toét” trình độ học vấn thuộc loại i – tờ, không biết gì về kinh tế thị trường, nhưng nhờ vào tiền của mình, Đào Kinh có một đội ngũ quân sư giỏi giang, và những đệ tử trung thành giúp ông ta trong việc kinh doanh. Khi tổng kết lại kinh nghiệm làm ăn của mình Đào Kinh đã nói “Làm giàu thời nay trước tiên phải có quyền lực... Bí quyết thành công trong làm ăn nói chung trên đất nước này thuộc về những ai biết khai thác triệt để quyền lực...”(24,76). Như vậy, quyền lực ngự trị mọi lĩnh vực cả kinh tế, chính trị và xã hội. Nhờ vào quyền lực và tiền bạc, Đào Kinh đã thực hiện thành công những vụ làm ăn phi pháp và trở thành biểu tượng của thời đại. Không những thế, Đào Kinh còn là nhân vật hiện diện cho nỗi đau sâu kín, lâu dài về những u mê, sự mông muội, sự ấu trĩ của lịch sử. Chính vì sự mông muội của mình mà Đào Kinh đã cầm súng bắn vào Hoàng Kỳ Bắc, người đã cưu mang và đùm bọc mình trong những tháng ngày khốn khó. Rồi khi bắt quả tang Trần Tăng ngủ với vợ mình nhưng không làm gì được, cuối cùng vẫn phải mang ơn ông ta. Sự ấu trĩ đó còn thể hiện trong những việc làm của ông ta trong phong trào Hợp tác xã với những trò làm ăn quan liêu, sai trái, dối trá để lấy thành tích. Như vậy, Đào Kinh cũng là một nhân vật có tính cách phức tạp. Trong ông ta vừa có tính chất lưu manh, vừa có cả cái thiên lương trong tâm hồn. Vì thế nhân vật này không gây nhiều ác cảm mà vẫn lưu lại những thiện cảm trong lòng của người đọc.
Măng là kết quả của cuộc tình giữa Trần Tăng và nàng Cam của Đào Kinh. Nhờ vào thế lực của bố đẻ, Măng từ một cô gái quê nhút nhát, hiền lành nhanh chóng trở thành cửa hàng trưởng cửa hàng ăn số một. Những năm sống ở trên tỉnh đã dạy cho Măng biết lợi dụng cái quyền lực của người bố đẻ và cái vốn trời cho của mình để tiến thân. Măng phất lên như diều gặp gió và trở thành một “doanh nhân thành đạt”,“một người đàn bà giàu nhất nước Nam
Còn Tuyết là một người đàn bà ham danh vọng và lẳng lơ. Để đạt được danh vọng, Tuyết sẵn sàng đánh đổi cái quý giá nhất của người con gái. Mặc dù là người phụ nữ đã có chồng, nhưng trước cái ánh sáng chói lòa quyền lực của Trần Tăng, Tuyết đã bị “thiêu rụi” và ngã vào lòng ông ta một cách tự nguyện. Và Tuyết chính là sản phẩm của Trần Tăng tạo ra. Tưởng rằng Tuyết sẽ là cái bóng của Trần Tăng suốt đời, nhưng thật bất ngờ, cô đã rẽ sang một con đường khác. Tuyết là một người đàn bà đầy bản lĩnh. Trên đoạn đường đi chung với “người tình to lớn” của mình, Tuyết nhận ra những sai lầm của ông ta và rẽ sang một hướng đi khác. Tuyết đã thẳng thắn chỉ ra những sai lầm của Trần Tăng “Ông là một thủ lĩnh dẫn dắt đoàn quân bước những bước đi sai lầm không dễ gì chối bỏ được. Hậu quả đã rành rành, thực tế đã chứng minh....”(24,469). Đồng thời Tuyết cũng dám chịu trách nhiệm đối với những việc làm sai trái của mình “Từ ngày ly hôn với Hoàng Kỳ Nam
Bên cạnh những nhân vật tiêu biểu nổi hình, nổi khối ở làng Đoài như gia đình Hoàng Kỳ, gia đình Đào Kinh, làng Đoài còn có những nhân vật khác như mẹ con bà Cháo, cô Lùn, anh Câm, Cảo chăn vịt, lão Khi... cũng hiện lên rất sinh động, mang đậm bản chất của những người dân quê. Mỗi người mang một nét riêng với những cảnh ngộ khác nhau tạo nên sự đa dạng, phong phú về nhân vật cho tác phẩm. Đồng thời, làm cho tiểu thuyết Dưới chín tầng trời có sức phản ánh sâu tới tận cùng ngõ ngách của làng quê. Những người dân làng Đoài, họ đã trải qua biết bao thăng trầm biến động xã hội, và dù ít hay nhiều họ cũng mang trong mình những nỗi đau của thời đại. Họ chính là những nhân chứng cho một thời kỳ lịch sử đã đi qua trong cuộc sống hôm nay.
· Những nhân vật không phải người làng Đoài.
Dưới chín tầng trời là một bước tiến mới so với Bến không chồng trong bề rộng phản ánh. Nếu Bến không chồng chỉ là cuộc sống của những người dân trong một đơn vị làng – làng Đông, thì trong Dưới chín tầng trời đó là một bức tranh toàn cảnh về cuộc sống con người trên khắp mọi miền đất nước, trải dài từ Bắc vào Nam. Đó là gia đình thương gia Đức Cường ở Đà Nẵng, cô Mai Tàu chuyên buôn bán ở vùng biên giới, cán bộ Trần Tăng, Thu Cúc... Mỗi người có một số phận, một địa vị khác nhau nhưng họ có một điểm chung là đều có mối quan hệ với những cư dân ở làng Đoài. Thậm chí có nhân vật có những ảnh hưởng không nhỏ tới cuộc sống của những người dân làng Đoài là Trần Tăng và Thu Cúc. Mặc dù, nhân vật trung tâm của tiểu thuyết vẫn là những người dân làng Đoài, nhưng những nhân vật này hiện lên rất sinh động và đầy cá tính. Điều này thể hiện tính phong phú trong hệ thống nhân vật của Dưới chín tầng trời.
Trước tiên ta bắt đầu với nhân vật Trần Tăng. Đây được coi là một nhân vật đầy tâm huyết của nhà văn Dương Hướng. Trong Dưới chín tầng trời, Trần Tăng như là một nhân vật đại diện cho cái góc khuất của một nhân vật lớn mà nhà văn muốn hướng tới, đó là nhân vật lịch sử. Ở Trần Tăng, người đọc dễ dàng nhận ra những mặt trái, những lầm lạc của một thời. Trần Tăng là một con người đầy quyền lực. Cái quyền lực này được thể hiện rõ khi Trần Tăng về làng Đoài thực hiện công tác cải cách ruộng đất: “Sếp đội Trần Tăng như có phép thần thông khiến cả làng đều sợ. Từ lũ trẻ con đến cụ già lụ khụ nhìn thấy thằng Trần Tăng là khúm núm dạ vâng, không dám cả nói to.”. Đến cả loài vật cũng phải sợ cái uy quyền của Trần Tăng: “ Loài chó hung dữ thế, hễ nhìn thấy Trần Tăng là cụp đuôi lủi mất dạng.” (24,50). Và con đường để bước tới quyền lực của ông ta gắn liền với những biến động của đất nước: cải cách ruộng đất, phong trào Hợp tác xã ở nông thôn, cuộc chiến tranh biên giới, và cả khi đất nước bước thời kỳ đổi mới... đã kéo theo biết bao nhiêu số phận, bao nhiêu con người không chỉ riêng ở làng Đoài. Những nơi mà ông ta đi qua trên bước đường quan nộ của mình đều bị: “phá tan nền móng gốc rễ làng quê”, đời sống của người dân trở nên nghèo khổ đến nỗi có người phải bỏ làng mà đi như mấy mẹ con bà Cháo, như Đào Kinh. Rồi khi bỏ làng ra đi, những người này vẫn không thoát khỏi bàn tay đầy quyền lực của Trần Tăng. Vì ông ta mà có biết bao nhiêu gia đình phải tan nát, vợ phải xa chồng, mẹ phải xa con,... Đào Kinh thì mấy lần tưởng đổi đời nhờ làm ăn buôn bán nhưng rồi lại trắng tay, mấy mẹ con bà Cháo đang làm ăn ổn định ở vùng giáp biên giới bỗng trở nên bơ vơ mất trắng những gì mà bao nhiêu năm làm lụng chắt chiu đến nỗi phải dùng đến cái vốn tự có để nuôi thân. Không chỉ có thế, Trần Tăng còn làm mưa làm gió trên lĩnh vực kinh tế. Nhờ ông ta hậu thuẫn mà một người như Đào Kinh và Măng đã trở thành những mạnh thường quân kinh tế. Không những thế Trần Tăng còn là một con người sống sa đọa, và đạo đức “nhếch nhác” (Hoàng Ngọc Hiến) và hứng “đa tình”. Thói mê gái đã ăn sâu vào máu của Trần Tăng và trở thành một cái gen trội trong con người ông ta. Mặc dù đã có vợ, nhưng chỉ tính ở làng Đoài, ông ta đã liên quan tới ba người đàn bà: Yến Quyên, Cam , và Tuyết. Còn trong cuộc đời danh vọng của mình thì không thể biết được đã có bao nhiêu cô gái đã ngã vào lòng của ông ta. Trần Tăng như một “con quỷ dâm dục”, một vết đen trong đội ngũ cán bộ của Đảng. Nhưng trong Dưới chín tầng trời, nhà văn Dương Hướng nhìn nhận Trần Tăng ở một khía cạnh khác: “cả ba người đàn bà làng Đoài đã tạo nên tính cách Trần Tăng thâm trầm và dữ dội, đắm đuối và si mê”(24,228). Như vậy, Dương Hướng không làm cho nhân vật này trở thành tên ác quỷ mà trong những mối quan hệ bất chính đó ta vẫn thấy thấp thoáng ở con người này một chữ tình. Ví dụ như với mối quan hệ với Tuyết, ban đầu cũng là những ham muốn về xác thịt, nhưng sau đó, Trần Tăng thấy quý mếnTuyết mong muốn “Bao kinh nghiệm thu lượm được trong những năm tháng qua, Trần Tăng muốn truyền lại cho Tuyết”(24,228) để cô trở thành một “người đàn bà mạnh mẽ, có trình độ học vấn và có cả quyền lực...”(24,226). Và trong thực tế, Trần Tăng đã giúp cô rất nhiều trên con đường công danh. Không những thế, làng Đoài – nơi mà ông đã gây ra bao nhiêu oan trái cũng là nơi ông “gửi gắm tâm lực hơn cả cho mảnh đất và con người” (24,226) nơi đây. Điều này có thể thấy sự phức tạp trong con người của nhân vật Trần Tăng. Ông ta được coi là một kẻ cơ hội, kẻ tha hóa, sa đọa và đầu cơ về chính trị, nhưng bên cạnh đó ta còn thấy tính bi kịch trong con người ông ta. Bi kịch của sự cô đơn, lạc lõng. Tuy là một người có quyền lực tột đỉnh, đi đến đâu cũng được trọng vọng nhưng ông ta lại cảm thấy rất cô đơn trên đỉnh uy quyền. Là cán bộ cấp cao khi đi ra ngoài quân quyền lộng ai cũng phải khiếp sợ nhưng khi về nhà lại bị bố đẻ và người vợ coi thường. Không những nơi ông ta đi qua chỉ để lại trong lòng dân nỗi hận thù. Ông ta biết những việc làm của mình là sai trái nhưng ông ta vẫn phải làm vì nếu ông ta không làm thì người khác làm còn để lại hậu quả nghiêm trọng hơn. Rồi khi cuối đời, Trần Tăng càng thấm thía với cái bi kịch của mình hơn. Khi con người ta gần đất xa trời, con người ta thường quay đầu về với tổ tiên, làng xóm, nhưng với Trần Tăng ông không dám quay đầu trở lại vì sự “ghẻ lạnh” của họ giành cho ông, cho những hậu quả mà ông đã để lại trên mảnh đất quê hương của mình. Ngay chính làng Đoài, nơi mà ông chỉ “đi qua”, người dân ở dường như ai cũng coi ông là một tên quan chuyên hành hạ dân lành. Và cuối cuộc đời của mình, khi ông đã từ giã cõi đời sẽ không có ai thắp hương cho ông. Như vậy có thể nói, cái bi kịch ở nhân vật Trần Tăng sâu sắc hơn của những nhân vật khác vì ông ta nhận thức được cái bi kịch của mình. Qua những phút sám hối của nhân vật này ở cuối tác phẩm, ta thấy rõ sự vận động phức tạp trong con người Trần Tăng. Trong con người Trần Tăng vừa có ác quỷ, vừa có cả thánh thần. Và phép biện chứng tâm hồn được nhà văn sử dụng triệt để khi xây dựng nên nhân vật này. Như vậy, với độ chín của cây bút luôn hướng mình theo cái Chân – thiện – Mỹ, nhà văn Dương Hướng đã cố gắng tìm ra cái hạt ngọc của nhân tính trong cái xấu xa, cái tội lỗi. Trong con người Trần Tăng – một nhân vật đại diện những góc khuất lớn của lịch sử với những sự tha hóa trong quyền lực,với những lỗi lầm to lớn, những trò ma mãnh, những mưu mô toan tính quyền lực đã gây ra bao khổ đau cho con người, nhưng trong con người tội nhân của ông ta vẫn còn le lói ánh sáng của một chút thiên lương. Qua nhân vật này, cái nhìn của nhà văn Dương Hướng đặt ra một cách rõ nét trong Dưới chín tầng trời – một cách nhìn truyền thống của người phương Đông: “thấy Dương trong Âm, cái Sồng trong cái Chết, cái Dũng trong cái Hèn, Phúc trong Họa, Thiện trong Ác, Tích cực trong Tiêu cực...”(24,513). Một cái nhìn mang tính nhân văn cao cả.
Bên cạnh Trần Tăng, thì nhân vật Thu Cúc cũng là một nhân vật có quyền lực rất lớn trong Dưới chín tầng trời. Nhân vật này không có ảnh hưởng trực tiếp và có tầm bao quát đối với người dân làng Đoài như Trần Tăng mà chỉ dừng lại ở một vài con người cụ thể - Hoàng Kỳ Nam Nam Nam
Và cuối cùng ta không thể không nhắc tới gia đình thương gia Đức Cường, một gia đình cũng chứa chất biết bao nỗi bi kịch của thời đại, của lịch sử. Nếu trong phần đầu tác phẩm, ta chứng kiến bi kịch của gia đình Hoàng Kỳ là bi kịch của một thời kỳ lầm lạc trong những tháng ngày lần tìm con đường để đến với chủ nghĩa xã hội khi cuộc Cải cách ruộng đất diễn ra ở miền Bắc, thì bi kịch của gia đình thương gia Đức Cường lại là bi kịch của chiến tranh và hòa bình. Chiến tranh luôn là một nguyên nhân gây ra những tổn thất, mất mát cho con người không chỉ về của cải mà còn cả về máu và nước mắt. Và nỗi đau đó không chỉ tồn tại trong những tháng ngày chiến tranh đang tung hoành mà hậu quả của nó còn kéo theo một vệt dài cả vào những ngày hòa bình. Trong kháng chiến, gia đình thương gia đã đào hầm nuôi giấu cán bộ cách mạng, ủng hộ cách mạng của cải vật chất trong những ngày cuộc kháng chiến của ta còn gặp nhiều khó khăn, rồi khi hòa bình, ông hiến hai nhà máy đang làm ăn phát đạt do ông quản lý cho nhà nước, hiến cả ngôi nhà cho người cán bộ cách mạng làm trụ sở làm việc trong những ngày đất nước còn gặp nhiều khó khăn khi mới bước ra từ lửa đạn, để rồi ông nhận lại được gì? Hay đó chỉ là nỗi tuyệt vọng và những bi kịch cứ nối tiếp ập đến đối với gia đình ông mà nguyên nhân lại bắt nguồn từ những người được coi là cốt cán của cách mạng. Là một thương gia giàu có nhờ vào công việc kinh doanh buốn nhưng gia đình ông thuộc vào giai cấp tư sản dân tộc, tuy không danh chính ngôn thuận đi theo cách mạng nhưng những chiến thắng mà ta giành được không thể không kể đến sự đóng góp của những gia đình như gia đình thương gia Đức Cường. Tuy có con trai làm lình cho ngụy quân, nhưng Đức Chính chưa bao giờ phải cầm súng ra trận đó chỉ là do hoàn cảnh xô đẩy; đặc biệt người con gái Thương Huyền phải ngủ với cố vấn Bell để hoàn thành nhiệm vụ mà cách mạng giao cho. Khi hoàn thành xong nhiệm vụ, nhờ đứa con trong bụng mà Thương Huyền thoát chết nhưng nàng phải bỏ dở công việc vì sự day dứt, giằng xé trong tâm hồn khi là kẻ giết cha của đứa con mình. Thế nhưng khi hòa bình lập lại Thương Huyền không nhận được sự cảm thông của mọi người mà đáp lại đó là ánh mắt soi mói của những người cán bộ “kiên định lập trường” như Thu Cúc, mặc dù chính họ đã đẩy cô làm vật hy sinh “dưới hai làn đạn ở cả hai phía”. Nghịch cảnh đặt ra khiến người đọc phải lặng đi để mà suy nghĩ. Một gia đình thương gia Đức Cường giàu có, đức độ, kiêu hãnh bao nhiêu, có nhiều đóng góp cho cách mạng lại chính là nạn nhân của cuộc cải tạo tư sản. Điều làm ông Đức Cường đau xót là hai nhà máy mà ông quản lý đang làm ăn rất phát đạt khi vào tay chính quyền lại bị thua lỗ nặng và có nguy cơ phá sản. Dù giờ đây nó không phải là nhà máy của ông nhưng cả đời ông đã lăn lộn với nó, bỏ nhiều tâm huyết với nó nên giờ đây khi nghe tin dữ về hai nhà máy này lòng ông cảm thấy trào lên một nỗi chua xót như “mất đi một cái gì quý giá”. Rồi hai đứa con của ông lại chịu một cuộc đời lỡ dở đã làm ông quá đau lòng. Chứng kiến những nghịch cảnh ngày ngày diễn ra trong khu biệt thự của mình, thương gia Đức Cường cảm thấy mình là “kẻ thất bại thảm hại nhất trên đời”, vì ông mà “vợ con ông phải chịu khổ” ông không muốn tiếp tục sống nữa. Ông tuyệt vọng...và cuối cùng ông tìm cho mình một con đường giải thoát với lọ thuốc ngủ xinh xinh. Thật đau lòng! Gia đình thương gia Đức Cường chính là nạn nhân của cuộc cải tạo tư sản diễn ra khi đất nước vừa độc lập. Cuộc cải tạo tư sản với những sai lầm tả khuynh ấu trĩ, với cái nhìn lập trường giai cấp cực đoan đã đưa đến những bi kịch đẫm máu và nước mắt. Nhà văn Dương Hướng đã cho người đọc tiếp cận lịch sử một cách chân thật hơn. Ngòi bút của ông chỉ tuân thủ theo một tôn chỉ: đó là sự thật. Tuy nhiên, dù sự thật của lịch sử có những lầm lỗi, những sai trái nhưng con người vẫ có quyền tin và hi vọng một kết cục khác cho cuộc sống về sau. Điều này cũng là mang tính logic khi Thương Huyền được đền bù lại những mất mát mà mình đã phải chịu đựng những sai lầm của lịch sử khi cô tìm được bến bờ hạnh phúc của mình: Hoàng Kỳ Nam
Ngoài những nhân vật nổi bật như Trần Tăng, Thu Cúc, gia đình thương gia Đức Cường, trong Dưới chín tầng trời còn có những nhân vật như cô Mai Tầu, Sáng Hoa Kiều, phi công Hall,... cũng nổi lên như những hình khối rất rõ nét. Những nhân vật này ít nhiều cũng chịu những sóng gió, những va đập với những biến cố của lịch sử. Và sau khi ra khỏi những chấn động đó, những con người này dù có những đổi thay trong tính cách nhưng ở họ vẫn ánh lên những tia sáng của tình người.
Dưới chín tầng trời là cái tâm của người cầm bút đối với làng quê, đối với dân tộc. Tuy nhiên, không đi theo nối mòn cũ là con đường ca ngợi những chiến công lịch sử của dân tộc mà nhà văn lại hướng ngòi bút của mình xoáy sâu vào những mảng đen sẫm trong mỗi chặng đường lịch sử qua những nhân vật của mình để chứng minh cho một thời quá khứ hào hùng nhưng cũng đầy bi ai. Viết về cái xấu, cái ác, về những lỗi lầm, những sai trái mà con người đã từng bước qua cũng là một cách để khẳng định con người. Lấy phủ định để khẳng định, lấy cái Ác để chứng minh cho cái Thiện. Chính vì thế mà mặc dù nhân vật trong Dưới chín tầng trời đều thấm đẫm những bi kịch của thời đại nhưng người đọc vẫn thấy ánh lên một niềm tin vào cuộc sống, vào con người.
Nhân vật trong Dưới chín tầng trời rất đa dạng với đầy đủ những tầng lớp khác nhau. Không những thế, tính cách của nhân vật cũng rất phức tạp. Đa số nhân vật trong Dưới chín tầng trời rất khó có thể khẳng định họ là người tốt hay xấu, trừ nhân vật Yến Quyên, ông bà Hoàng Kỳ Bắc. Trong mỗi nhân vật đều có sự đan xen giữa tốt – xấu, thiện – ác, dũng – hèn... chỉ khác nhau ở mức độ biểu hiện giữa chúng mà thôi. Người đọc rất khó phân định đâu là nhân vật tích cực, đâu là nhân vật tiêu cực. Cái ranh giới giữa chúng rất mong manh và mơ hồ. Nó làm cho nhân vật của Dương Hướng trở nên gần gũi với con người hơn, thực hơn. Chính điều này đã tạo nên chất dính cho nhân vật trong Dưới chín tầng trời.
Trong 500 trang của tiểu thuyết Dưới chín tầng trời với khoảng 100 nhân vật cứ đan xen nhau đi đi về về, hiện thực của cuộc sống được phơi bày một cách chi tiết, tỉ mỉ qua những ngã rẽ cuộc đời của từng số phận qua những cơn chấn động của thời đại, để rồi khi quay đầu nhìn lại người ta không khỏi bàng hoàng. Một thời kỳ lịch sử đầy hào quang với những chiến công chấn động địa cầu nhưng cũng không thiếu những lầm lỗi trong sự lần tìm đường đi cho mình. Và những lầm lỗi này đã gây ra những hậu quả khôn lường đôi khi phải trá bằng máu và nước mắt. Do đó nhìn một cách tổng quát thì hầu hết những nhân vật này đều là những số phận thấm đẫm những nỗi bi kịch: bi kịch của thời đại, bi kịch của những lầm lạc lịch sử như gia tộc Hoàng Kỳ, gia đình thương gia Đức Cường, Đào Kinh, Trần Tăng, Tuyết,... Mỗi nhân vật một bi kịch khác nhau nhưng khi ta gom lại sẽ thấy được cái hình dáng của một nhân vật lớn mà nhà văn hướng đến: nhân vật Lịch sử. Hay nói cách khác, những bi kịch của lịch sử đã được nhà văn Dương Hướng chia đều cho mỗi nhân vật của mình. Mặc dù thế, khi gấp trang sách lại, cái dư ba để lại trong lòng người đọc không phải là một cái nhìn bi quan mà là một niềm tin vào con người, vào cái tình người ấm áp được bao trùm toàn bộ tác phẩm. Dù có phải trải qua những tai biến dữ dội của lịch sử, nhân cách con người đôi khi bị méo mó dị dạng, què quặt nhưng con người luôn cố gắng vươn lên, không ngừng đấu tranh với cái ác, cái xấu để cho cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn. Và đặc biệt cái hạt giống của nhân tính trong mỗi con người luôn luôn trường tồn một cách bất diệt. Có lẽ vì thế hầu hết những nhân vật trong Dưới chín tầng trời của nhà văn Dương Hướng là những số phận bi kịch nhưng là những bi kịch lạc quan. Ta có thể thấy rõ điều này qua các nhân vật như Yến Quyên, Hoàng Kỳ Trung, Hoàng Kỳ Nam, Đào Kinh, Đào Vương, Thương Huyền, Tuyết...
2.4. Nghệ thuật xây dựng nhân vật.
2.4.1. Nghệ thuật xây dựng ngoại hình và hành động nhân vật.
Xây dựng nhân vật là một quá trình tìm tòi và sáng tạo của nhà văn. Mỗi nhà văn có những thủ pháp xây dựng riêng biệt mang đậm phong cách sáng tạo của mỗi người. Qua nhân vật, nhà văn thể hiện những tư tưởng và quan niệm của mình. Dương Hướng là một cây bút tiểu thuyết mang phong cách truyền thống nên cách xây dựng nhân vật của ông cũng theo những thi pháp truyền thống phương Đông: xây dựng nhân vật qua ngoại hình và hành động. Tuy nhiên, ta vẫn thấy thấp thoáng những thủ pháp xây dựng nhân vật theo hơi thở hiện đại: nghệ thuật khắc họa tâm lý, sự đa chiều trong tính cách nhân vật... Sự đan cài của thi pháp truyền thống và hiện đại đã tạo nên sức hút cho nhân vật Dưới chín tầng trời.
· Ngoại hình
Ngoại hình là một khái niệm chỉ toàn bộ những biểu hiện tạo nên dáng vẻ bề ngoài của nhân vật. Đó là những nét nói về diện mạo, hình dáng, cử chỉ, tác phong của nhân vật được đề cập đến trong tác phẩm. Qua nét diện mạo bên ngoài một phần sẽ biểu hiện tâm hồn, tính cách của nhân vật. Để xây dựng tính cách nhân vật, nhà văn Dương Hướng cũng rất chú ý đến việc miêu tả ngoại hình nhân vật. Qua ngoại hình của nhân vật phần nào người đọc đã đoán ra được tính cách cũng như số phận của nhân vật.
Trong Dưới chín tầng trời, thủ pháp miêu tả ngoại hình cũng được nhà văn Dương Hướng sử dụng một cách triệt để. Chỉ bằng vài nét chấm phá nhưng mỗi nhân vật trong Dưới chín tầng trời hiện lên thật rõ nét và sinh động. Mỗi nhân vật, nhà văn Dương Hướng chỉ trọn những nét tiêu biểu về ngoại hình để miêu tả theo phương pháp “lấy điểm vẽ diện” trong truyền thống. Như Trần Tăng, là một người nắm giữ quyền lực trong tay nên lúc nào trông ông ta lúc nào cũng “bước chậm từng bước kiêu hãnh... với vẻ thư thái tĩnh tại” (24,26), hay nhân vật Thu Cúc khi nói đến cái gì cũng nâng lên thành lập trường tư tưởng, giai cấp, lời nói lúc nào cũng “vanh vách lập trường”. Dù Thu Cúc nói chuyện với ai cũng lên giọng như “một quan tòa”, như muốn “át” người đối thoại với mình. Khuân mặt lúc nào cũng “khó đăm đăm”. Thể hiện rõ một con người đã từng trải qua những năm tháng gian khổ cách mạng đồng thời là một con người quá lý trí. Lý trí là một cái ghen quá trội trong con người Thu Cúc cộng thêm sự rập khuân, cố chấp, bảo thủ trong lập trường giai cấp đã biến chị ta thành một con người khô khan, tàn nhẫn...
Bên cạnh cử chỉ, diện mạo thì nhà văn Dương Hướng rất chú ý đến việc khắc họa khuân mặt của nhân vật, đặc biệt là đôi mắt của nhân vật. Dân gian thường có câu nói: “Nhìn mặt mà bắt hình dong” thật đúng. Khuân mặt chính là nơi biểu hiện cái thần khí về tâm hồn con người. Khi nói về nhân vật quyền lực nhất trong Dưới chín tầng trời – Trần Tăng, nhà văn cũng chú ý khắc họa về hình dáng của ông ta với: “nước da mai mái, đầu to, cằm nhọn, miệng lại rộng hoác”(24,80). Cái hình dáng bên ngoài đó đã đưa đến cho người đọc một cảm giác bất ổn nào đó. Nó dự báo một sức mạnh vô hình sẽ gây nên biết bao nhiêu sóng gió cho cuộc sống con người. Khi tiếp xúc với nhân vật Yến Quyên, điều làm ta ấn tượng đó là: “nước da thắm hồng, mắt như mắt đức mẹ, cái miệng cười rõ tươi lại duyên ở hai má lúm đồng tiền”(24,46). Một nét đẹp hiền hòa, thánh thiện trên khuân mặt biểu lộ một tấm lòng nhân ái, sống có tình có nghĩa. Nhưng sau khi miêu tả cái vẻ đẹp mê đắm lòng người của Yến Quyên, nhà văn Dương Hướng lại thêm vào một câu triết lý: “Người đẹp dễ sinh tai họa” (24,46) như báo trước những khó khăn, trắc trở mà Yến Quyên sắp phải trải qua. “Người đẹp dễ sinh tai họa” được nhắc lại hai lần như một là một lời ngỏ đầu dự báo cho số phận của những người phụ nữ đẹp trong Dưới chín tầng trời. Như Thương Huyền, là một sinh viên văn khoa Sài Gòn cũng có một vẻ đẹp kiêu sa, lộng lẫy làm say đắm lòng người nhưng rồi cuộc đời của cô lại là một tấn bi kịch. Khi nói về Cam , vợ của Đào Kinh, nhà văn Dương Hướng chỉ tập trung khắc họa một chi tiết: đôi mắt “mắt nàng đong đưa”(87), rồi “mắt nàng lúng liếng đa tình”(24,88) đã thể hiện đây là người đàn bà có thói lẳng lơ, đa tình. Người ta thường nói: “ đôi mắt là của sổ của tâm hồn” thật không sai. Trong Dưới chín tầng trời, hầu hết những biến đổi trong tâm trạng của nhân vật được thể hiện qua sự thay đổi trong đôi mắt của nhân vật. Đôi mắt của Yến Quyên bao dung, dịu hiền như Đức Mẹ là thế mà khi đối mặt với kẻ đã gây nên cái chết cho bố mẹ chồng và gieo rắc tai họa cho gia đình mình bỗng trở nên “rực lửa căm hờn”(88,24). Đôi mắt thể hiện sự xót xa, đầy phẫn uất, căm hờn đang trào lên trong tâm hồn của Yến Quyên. Thương Huyền, một cô sinh viên văn khoa Sài Gòn có đôi mắt “long lanh trong sáng” , sau khi trải qua những đau khổ đôi mắt lúc nào cũng “chứa chất nỗi u hoài”(24,291). Qua những biến đổi trong đôi mắt của nhân vật, nhà văn Dương Hướng đã thể hiện rất rõ tâm trạng nhân vật của mình.
Một điều đặc biệt là các nhân vật nữ trong Dưới chín tầng trời đểu rất đẹp. Nét đẹp của người phụ nữ được thể hiện chủ yếu ở khuân mặt, làn da, ánh mắt... Mỗi nhân vật đều có những vẻ đẹp riêng không trộn lẫn. Nếu Yến Quyên mang một vẻ đẹp kiêu sa thánh thiện mang phong cách truyền thống, thì Thương Huyền lại có một vẻ đẹp kiêu sa lộng lẫy như một thiên thần, Tuyết lại mang một vẻ đẹp khỏe mạnh của người con gái nơi làng quê, Cô Mai Tàu lại mang một vẻ đẹp của một người đàn bà từng trải.... Trong thi pháp xây dựng nhân vật truyền thống người phụ nữ thường hiện lên rất đẹp, tuy nhiên vẻ đẹp của người phụ nữ thường mang tính chất ước lệ và được bộc lộ qua điểm nhìn của tác giả. Còn trong Dưới chín tầng trời, nét đẹp của người phụ nữ lại được phản chiếu qua những điểm nhìn khác nhau, có thể là điểm nhìn của người kể chuyện, hoặc là từ điểm nhìn của những nhân vật khác. Ví dụ vẻ đẹp của nhân vật Yến Quyên được bộc lộ qua điểm nhìn của người kể chuyện, qua lời nhẫn xét của Hoàng Kỳ Nam, của Trần Tăng..., vẻ đẹp của Thương Huyền được bộc lộ qua điểm nhìn của Hoàng Kỳ Nam, Đỗ Hoàng, phi công Hall,... Điều này làm cho vẻ đẹp của người phụ nữ trong Dưới chín tầng trời được bộc lộ một cách tự nhiên và mang tính khách quan.
Như vậy, miêu tả ngoại hình, nhà văn Dương Hướng không tiến hành sao chụp một cách máy móc chân dung của nhân vật mà chỉ phác họa bằng một vài nét điển hình, riêng biệt mang tính chất chấm phá. Tuy nhiên, chỉ với những nét chấm phá ấy lại đem lại giá trị lớn cho hình tượng nhân vật trong Dưới chín tầng trời. Nó vừa mang tính chất tạo hình, vừa có khả năng thể hiện một cách sinh động tính cách của nhân vật, đồng thời tạo những ấn tượng mạnh cho người đọc khi nhận dạng nhân vật. Qua ngoại hình về nhân vật, quan niệm về con người cũng được thể hiện một cách đậm nét.
Hành Động
Cùng với miêu tả ngoại hình thì hành động cũng được coi là một thủ pháp cơ bản trong nghệ thuật xây dựng tính cách. Có thể nói, hành động chính là những việc làm cụ thể của nhân vật trong những tình huống khác nhau của cuộc sống hay trong mối quan hệ ứng xử với những nhân vật khác. Thông qua hành động những suy nghĩ, tư tưởng, trạng thái tình cảm của nhân vật được bộc lộ một cách rõ nét nhất.
Trong Dưới chín tầng trời, khi xây dựng nhân vật, nhà văn Dương Hướng cũng chú ý tới những chi tiết miêu tả hành động để bộc lộ tâm trạng và tính cách của nhân vật. Trong chương “Lời nhắn gửi vào ngọn cau”, qua hành động mổ bụng của bà Hoàng Kỳ Bắc đã chứng minh cho nhân cách cao đẹp của nhân vật này. Bà thà lấy cái cái chết để chứng minh cho sự trong sạch của ông Hoàng Kỳ Bắc, của gia tộc Hoàng Kỳ chứ không chịu khuất phục trước cái ác, không thể ra đấu tố chồng mình. Cũng trong chương này, hành động không khuất phục của nhân vật Yến Quyên trước những lời dụ dỗ và dọa dẫm của Trần Tăng đã thể hiện cô là người đàn bà tiết hạnh. Trong chương Cái sân gạch, hành động dám nói thẳng những sai lầm, những mặt hạn chế trong phong trào Hợp tác xã đã làm sáng rõ tính cách ngay thẳng, dám đứng lên đấu tranh với hành động sai trái của người cán bộ, thể hiện tinh thần trách nhiệm và tấm lòng của Yến Quyên đối với dân làng Đoài. Trong chương Sắc màu thời gian, hành động tử tự của ông Đức Cường đã nói lên sự đau đớn tuyệt vọng nhân vật này trước nghịch cảnh đang diễn ra tại dinh thự của mình. Hành động bỏ nghề viết báo và bỏ vợ để vào chăm sóc cho Thương Huyền của Hoàng Kỳ Nam
2.4.2. Nghệ thuật xây dựng tâm lý nhân vật.
Bên cạnh việc xây dựng nhân vật theo ngoại hình và hành động, nhà văn thường chú ý tới khắc họa tâm lý cho nhân vật của mình. Tâm lý là khái niệm chỉ toàn bộ những trạng thái, suy nghĩ, cảm xúc, cảm giác của nhân vật trước hoàn cảnh và tình huống mà nhân vật trải qua. Trong Dưới chín tầng trời nhà văn Dương Hướng cũng rất quan tâm đến khía cạnh xây dựng tâm lý nhân vật. Thủ pháp mà nhà văn Dương Hướng thường dùng trong quá trình xây dựng tâm lý nhân vật là dùng lời trực tiếp của người kể chuyện, những dòng độc thoại nội tâm, và cả trong đối thoại giữa các nhân vật để khắc họa tâm lý nhân vật.
Mở đầu của tiểu thuyết là hình ảnh Hoàng Kỳ Nam với những suy tư khi anh đứng trên bãi biển để chờ đón Hall và Ngọc Lan được thể hiện qua lời của người kể chuyện: “Tiếng nhạc từ công viên Hoàng Hôn cuốn hút con người ta lao vào vòng xoáy lốc quay cuồng của thời đại tân kỳ, thời đại mà cỏ nhân loại đang mê mải đắm chìm trong giàu sang và lạnh lùng với mọi biến cố, mọi tai họa đang diễn ra từng ngày từng giờ trên thế gian này. Anh muốn quên đi những tháng ngày lam lũ đã qua, quên đi nỗi khốn cùng của một thời quá khứ. Hãy quên mọi chuyện... để được sống những giây phút thanh thản. Hãy quên...”(24,7-8). Qua những suy tư này ta thấy Hoàng Kỳ Nam
Độc thoại nội tâm là một hình thức được thức thường được các nhà tiểu thuyết đương đại sử dụng trong nghệ thuật xây dựng tâm lý nhân vật. Hình thức này cũng được nhà văn Dương Hướng vận dụng trong nghệ thuật xây dựng nhân vật. Trong cuộc gặp mặt giữa Trần Tăng và Yến Quyên ở huyện đường, sau lời của người kể chuyện là những dòng độc thoại nội tâm của nhân vật này: “Suy cho cùng cũng tại giời đất này sinh ra thằng đàn ông nhiều đam mê nhiều tham vọng như ta, lại còn sinh ra loại đàn bà đầy ma lực như Yến Quyên, tại hương sắc của nàng quyến rũ ta đến mê mẩn tâm thần. Ta phải dùng mọi thủ đoạn để chiếm đoạt trái tim kiêu hãnh của nàng. Đã có lúc Trần Tăng này thề dù có phải đánh đổi cả sự nghiệp công danh cũng cam lòng để có nàng... nếu không có nàng Cam Quýt, vợ Kinh bù đắp, làm dịu vết thương lòng của Trần Tăng thì không biết điều gì sẽ xảy ra. Cám ơn nàng Cam, nàng đã đến với ta đúng lúc ta cô đơn, nàng là liều thuốc an thần hiệu nghiệm nhất mà ta có.”(24,123) đã thể hiện rõ tâm trạng thất bại của Trần Tăng Trước người đàn bà đẹp nhất làng Đoài. Sau khi giết chết cố vấn Mỹ Bell và biết mình có con với ông ta, những ngày còn lại sống trong Trung tâm Tâm lý chiến phi trường, tâm trạng của Thương Huyền luôn bị dằng xé trong nỗi đau khổ tột cùng vì chính mình đã giết chết cha của đứa con trong bụng mình. Qua ngôn ngữ của người kể chuyện đan xen với dòng độc thoại nội tâm của nàng đã thể hiện rõ tâm trạng đau đớn của nàng: “Đã sắp đến ngày con nàng chào đời. Nó đòi ra để trừng phạt nàng, trừng phạt thế giới này, thế giới của những người đang sống và cả những người đang chết. Đấy! Nó đang đạp nhoi nhói. Nó ra đời, lớn lên nó sẽ hỏi ba nó là ai? Ai đã giết ba nó? Nó còn có cả con chị nó là Ngọc Lan, không biết đang ở đâu, còn sống hay đã chết rồi. Nó sẽ hỏi tại sao má lại không nuôi chị Ngọc Lan?...”(24,174). Không những thế, tâm trạng của nhân vật còn được thể hiện qua đối thoại. Trong cuộc nói chuyện giữa Đào Kinh và Măng trong biệt thự ở Tây Hồ đã nói lên được cái tâm trạng chán trường, mệt mỏi của Măng trong cuộc sống giàu có phù hoa của mình và mơ về một cuộc sống thanh bình nơi làng quê: “Con ước mơ được là con bé Măng bé bỏng ngày xưa được bố ôm ấp ru con ngủ. Bố đã dắt con chạy trên bờ sông Đình làng Đoài. Dòng sông quê hương yêu dấu...”(24,402).
Như vậy, ngòi bút của nhà văn Dương Hướng trở nên rất linh hoạt trong việc sử dụng những phương thức khác nhau để biểu hiện tâm lý của nhân vật. Qua những phương thức: độc thoại nội tâm, đối thoại, ngôn ngữ của người kể chuyện đã làm cho những dòng tâm trạng, cảm xúc, những suy tư, trăn trở.. trong nội tâm của từng nhân vật hiện lên một cách sắc nét và sinh động. Tính cách nhân vật trở nên đa thanh và toàn vẹn hơn trong mắt người đọc. Qua đó cũng thể hiện cái tài và cái tâm của nhà văn đối với con người. Bởi nếu không có cái tâm thì làm sao nhà văn có thể đi sâu vào khám phá thế giới tâm linh của con người?
CHƯƠNG 3: CỐT TRUYỆN TRONG DƯỚI CHÍN TẦNG TRỜI CỦA NHÀ VĂN DƯƠNG HƯỚNG.
· . Lý luận chung về cốt truyện.
Giống như nhân vật, cốt truyện được coi là một yếu tố quan trọng không thể thiếu trong văn học, đặc biệt là ở thể loại tự sự. Là một phương diện của hình thức tác phẩm nhưng cốt truyện lại có tác động không nhỏ tới chủ đề và tư tưởng của tác phẩm. Một tác phẩm có cốt truyện hấp dẫn và lôi cuốn sẽ làm cho chủ đề của tác phẩm có sức thuyết phục hơn.
Với vai trò quan trọng, vấn đề cốt truyện đã được nghiên cứu từ rất sớm trên thế giới. Người đặt viên gạch đầu tiên cho lịch sử nghiên cứu cốt truyện là Aristoste với tác phẩm “Nghệ thuật thơ ca”. Trong tác phẩm này, khi nói về cốt truyện Aristoste cho rằng: “ Cốt truyện là cơ sở, là linh hồn của bi kịch”. Cốt truyện được tạo ra bởi sự kiện và hành động, trong đó ông chú ý đến cách xắp xếp và tổ chức của chúng. Ông khắng định: “ Ngoài các mối liên hệ bên ngoài có tính chất thời gian và nhân quả, giữa các sự kiện được miêu tả lại còn có các mối liên hệ bên trong mang ý nghĩa và cảm xúc.”. Ở Việt Nam
Như vậy, khái niệm cốt truyện không mang tính phổ quát cho tất cả các tác phẩm văn học ở những thể loại khác nhau. Cốt truyện được dùng chủ yếu cho tác phẩm tự sự hoặc kịch mà ít được dùng trong các tác phẩm thơ ca. Và cái hạt nhân cơ bản để tạo nên cốt truyện chính là sự kiện.
Sự kiện là những biến đổi, những chuyển biến, những sự cố có ý nghĩa quan trọng đối với nhân vật, làm cho nhân vật và mối quan hệ giữa chúng biến đổi theo nó. Cũng chính vì thế nhà văn Gorki đã từng coi cốt truyện là hệ thống các quan kệ qua lại của các nhân vật, là “sự phát triển và tổ chức một tính cách”. Qua những sự kiện tính cách của nhân vật được định hình và bộc lộ một cách rõ ràng nhất để rồi phát lộ ra cái chủ đề tư tưởng của tác phẩm. Do đó sự kiện văn học được coi là biểu hiện của những giá trị tinh thần. Trong cốt truyện, những sự kiện lớn được gọi là những biến cố (như sự kiện Chí Phèo bị Bá Kiến bắt đi tù, hay sự kiện cải cách ruộng đất, phong trào hợp tác xã... trong Dưới chín tầng trời của Dương Hướng). Những sự kiện này có thể tạo thành những bước ngoặt trong cuộc đời của nhân vật. Còn những yếu tố cụ thể tạo thành sự kiện được gọi là tình tiết. Các sự kiện có thể được sắp xếp theo trật tự thời gian hoặc cũng có thể tính tuyến tính của thời gian bị phá vỡ (điều này phổ biến văn học đương đại). Sự phá vỡ, đảo lộn về thời gian này có thể là một thủ pháp nghệ thuật đồng thời nhằm gây ấn tượng mạnh đến người đọc.
Cốt truyện có ba đặc điểm: tính lịch sử - cụ thể, tính kịch và tính hoàn chỉnh. Một tác phẩm văn học bao giờ cũng phản ánh hiện thực trong một giai đoạn nhất định, do đó lịch sử được soi chiếu trong nó là một điều không thể tránh khỏi. Tính lịch sử - cụ thể của cốt truyện được biểu hiện thông qua sự chân thật của các sự kiện lịch sử và qua đặc điểm của các tính cách. Tính kịch trong cốt truyện được biểu hiện ở những xung đột, những mâu thuẫn của đời sống được phản ánh trong tác phẩm (như xung đột giữa nông dân và địa chủ, cường hào trong Tắt đèn, Bước đường cùng, Chí Phèo). Chính tính kịch đã tạo nên độ căng cho cốt truyện đồng thời qua đó tính cách bộc lộ bản chất và chủ đề tư tưởng của tác phẩm được khẳng định một cách sâu sắc. Đặc điểm cuối cùng của cốt truyện là tính hoàn chỉnh. Có nghĩa là các sự kiện của cốt truyện phải được sắp xếp, tổ chức một cách chặt chẽ đồng thời các sự kiện này phải có những mối liên hệ với nhau. Ví dụ trong truyện ngắn Chí Phèo của nhà văn Nam Cao, nếu không có sự kiện Chí Phèo gặp Thị Nở tại vườn chuối trong một đêm trăng sẽ không có sự kiện bát cháo hành thì có lẽ Chí Phèo sẽ không nhận ra cái bi kịch không được làm người của mình. Một điều cần chú ý của cốt truyên nữa là quá trình vận động của cốt truyện. Có thể nói các bước diễn biến của cốt truyện cũng tương tự như quá trình phát triển của xung đột gồm năm bước: mở đầu, thắt nút, phát triển, cao trào, mở nút. Tuy nhiên, trong thời đại ngày nay với quy luật sáng tạo của văn học, cấu trúc của tác phẩm văn học cũng như tiểu thuyết là cấu trúc mở nên không phải nhất thiết có đầy đủ các bước diễn biến của cốt truyện. Điều nay có lẽ phù hợp với tiến trình phát triển của văn học.
3.2. Một số quan niệm về cốt truyện.
3.2.1. Quan niệm truyền thống.
Trong quan niệm truyền thống, cốt truyện giữ một vai trò đặc biệt trong tác phẩm tự sự. Nó được coi là xương sống của tác phẩm. Nếu một tác phẩm không có cốt truyện hay, hấp dẫn thì sẽ được coi là không thành công.
Cốt truyện trong quan niệm truyền thống được hiểu là tiến trình của các sự kiện liên hệ với nhau có tính chất thời gian hay tính chất nhân quả. Có nghĩa là sự kiện nào xảy ra trước thì nó xuất hiện trước, sự kiện nào xảy ra sau thì xuất hiện sau. Hay nói cách khác các sự kiện được sắp xếp theo quán tính của thời gian. Còn tính nhân quả chính là quan niệm bất cứ một cái gì xảy ra đều có nguyên nhân của nó (cái này xảy ra vì có cái kia), và cái thiện bao giờ cũng chiến thắng đối với cái ác. Một đặc điểm mà ta dễ nhận ra trong văn học truyền thống là tính chất kể chuyện. Khi tiếp nhận một tác phẩm, cái người đọc quan tâm là có thể kể được, do đó họ chỉ chú ý tới cốt truyện mà ít quan tâm đến cách viết của nhà văn. Điều này, đã quy định phương thức sáng tạo của văn học tự sự truyền thống. Các nhà văn luôn chú ý tìm tòi, sáng tạo những cốt truyện sao cho thật độc đáo, thật ly kỳ và kịch tính. Họ đưa nhân vật của mình trải qua thật nhiều những tai biến, những thử thách khó khăn để rồi từ đó làm sáng lên tư tưởng của tác phẩm.
Mô hình của cốt truyện truyền thống thường là: trình bày – khai đoạn – phát triển – cao trào – kết thúc. Trong đó phần trình bày giới thiệu một cách khái quát bối cảnh lịch sử, sự việc và nhân vật, về quan hệ gia đình của nhân vật. Trong Truyện Kiều, phần mở đầu Nguyễn Du đưa đến cho bạn đọc những thông tin về thời đại, địa điểm diễn ra câu chuyện (thời Gia Tĩnh triều Minh) và gia cảnh nhà Kiều. Hay trong tác phẩm Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ, phần mở đầu của mỗi truyện đều giới thiệu thời đại và nơi xảy ra câu chuyện, sau đó là giới thiệu về nhân vật chính của truyện. Ví dụ như trong truyện Từ Thức lấy vợ tiên, đoạn mở đầu của tác phẩm là: “Trong năm Quang Thái đời nhà Trần, người ở Hóa Châu tên Từ Thức, vì có phụ ấm được bổ làm Tri Huyện Tiên Du...”, hay trong truyện Chuyện gã trà đồng giáng sinh ( Trà đồng giáng đản lục) mở đầu là: “Dương Đức Công tiên Tạc, người phủ Thường Tín xứ Sơn Nam. Về triều vua Huệ Tông nhà Lý, ông làm quan coi việc hình án trấn Tuyên Quang xét rõ mọi điều oan khuất, khiến các vụ án đều được công bằng..”. Phần này có tác dụng là thuyết minh cho lí do hành động của nhân vật trong phần sau.
Phần khai đoạn, bắt đầu xuất hiện những sự kiện đánh dấu điểm khởi đầu cho quá trình bước vào thử thách của nhân vật, tạo tiền đề cho sự kiện phát triển. Trong Truyên Kiều đó chính là sự kiện gia đình Kiều gặp nạn và hành động bán mình chuộc cha của Kiều. Chính sự kiện này mở đầu cho những ngày tháng lưu lạc đầy sóng gió của nàng Kiều. Ở đây, Nguyễn Du đã phần nào hé lộ những xung đột trong xã hội phong kiến. Còn trong truyện Lục Vân Tiên của Nguyễn Đình Chiểu là hành động cứu Kiều Nguyệt Nga của Lục Vân Tiên.
Ở phần phát triển toàn bộ các sự kiện được triển khai trong sự vận động của các mối quan hệ và mâu thuẫn đã xảy ra. Các sự kiện phải được sắp xếp theo trật tự thời gian. Nó bao gồm nhiều cảnh ngộ, nhiều biến cố khác nhau được trải ra trên trục thời gian của tác phẩm. Và cường độ xung đột ngày càng gia tăng để từ đó đi đến điểm đỉnh của mâu thuẫn đòi hỏi phải giải quyết. Từ đó tính cách nhân vật được khẳng định dần và đi đến hoàn chỉnh. Trong Truyện Kiều là 15 năm lưu lạc của nàng Kiều. Phần này chiếm một phần lớn của tác phẩm.
Phần cao trào, các sự kiện thử thách được đưa lên cao nhất, điểm đỉnh cùng với nhân vật. Cao trào chính là sự kiện dẫn đến bước ngoặt trong cuộc đời nhân vật và là sự phát triển cao nhất của cốt truyện (là lúc Kiều bị Hồ Tôn Hiến làm nhục và ép lấy tên thổ quan dẫn đến việc Kiều nhảy xuống sông Tiền Đường tự vẫn). Tính cách nhân vật được bộ lộ và qua đó tư duy cũng như ý nghĩa nghệ thuật sâu xa của tác phẩm được sáng tỏ.
Phần kết thúc, nhà văn đưa ra cách giả quyết của mình đối với những xung đột đã được miêu tả trong tác phẩm. Qua đó cũng thể hiện tư tưởng chủ đề tác phẩm, đồng thời cũng thể hiện quan niệm sáng tác của nhà văn.
Nhìn vào mô hình cốt truyện, ta thấy cốt truyện được xây dựng bởi rất nhiều những sự kiện. Hay có thể nói đó là tác phẩm của những sự kiện. Những yếu tố về tâm lý của nhân vật rất ít được nhắc tới mà thường là những hành động. Các nhà văn chủ yếu đi tìm kiếm những sự kiện để nhân vật của mình trải nghiệm, bước qua bằng những hành động cụ thể.Thông qua những hành động sẽ lộ phát cái bản chất của nhân vật làm tư tưởng chủ đề của tác phẩm được tỏa sáng.
Như vậy, theo quan niệm truyền thống, cốt truyện là một chuỗi các sự kiện được sắp xếp theo trật tự của tuyến tính thời gian. Các sự kiện càng éo le, càng ly kì thì tác phẩm càng thàng công. Yếu tố rõ ràng trong cốt truyện phải được đảm bảo để truyện có thể kể lại được.
3.2.2. Quan niệm hiện nay.
Trong mỗi giai đoạn lịch sử, mỗi khuynh hướng hay trong mỗi thi pháp sáng tạo của nhà văn, vai trò của cốt truyện của tiểu thuyết nói riêng và thể loại tự sự nói chung có những cách hiểu khác nhau. Nếu trong cách nhìn truyền thống, sự có mặt của cốt truyện trong tự sự là một điều tất yếu, thì trong thời đại ngày nay “ Cái làm nên sức mạnh cho tiểu thuyết gia chính là ở chỗ anh ta sáng tạo, anh ta hoàn toàn tự do sáng tạo, không có mô hình mẫu”(8,41). Với sự sáng tạo trong đổi mới tư duy nghệ thuật, cốt truyện trong văn học có sự thay đổi một cách rõ nét. Trong thời đại ngày nay, nhà văn có ý thức sâu sắc hơn về tư cách nghệ sĩ của mình nên mạnh dạn vượt qua cái khuôn khổ của truyền thống để vươn tới chân trời sáng tạo nghệ thuật. Những quan niệm truyền thống về cốt truyện bị mờ dần đi trong thể loại tự sự cũng như trong tiểu thuyết đương đại. Nếu trước kia, cốt truyện là tiến trình của các sự kiện thì trong văn học đương đại, cốt truyện lại là hành trình của nhân vật chính di chuyển qua các sự kiện khác nhau. Nó cho phép nhà văn xây dựng những mô hình cốt truyện theo trình tự các sự kiện của cấu trúc nội tại văn bản tác phẩm tạo nên những biến cố đưa nhân vật bước qua ranh giới của nhân vật hành động. Mặt khác, văn học giống như bản sao của thời đại một cách nghệ thuật nên các nhà văn luôn ý thức cách tân cốt truyện sao cho nó phản ánh một cách rõ nhất cái thời đại phức tạp mà mình đang sống. Trên cái nền móng của cốt truyện truyền thống, các nhà văn đã đưa những yếu tố hiện đại vào nghệ thuật xây dựng cốt truyện. Có nghĩa là một mặt họ vẫn kế thừa và phát triển những đặc trưng của cốt truyện truyền thống, mặt khác họ cũng vận dụng những lý thuyết hiện đại của thế giới trong nghệ thuật xây dựng cốt truyện của mình. Chính điều này đã phá vỡ mô hình cốt truyện truyền thống trong tác phẩm “Các thành phần: mở đầu, thắt nút, phát triển, cao trào, mở nút chưa bao giờ là thiết chế nghiêm ngặt đối với sự sáng tạo và vận hành cốt truyện”(Trần thiện Khanh – Cốt truyện trong loại hình tự sự). Các kỹ thuật viết hiện đại như: nghệ thuật đồng hiện, dòng ý thức, kỹ thuật lắp ghép, nghệ thuật gián cách, liên văn bản, huyền thoại... được vận dụng một cách linh hoạt và uyển chuyển trong kỹ thuật xây dựng cốt truyện. Điều này đã làm cho mô hình cốt truyện trong văn học đương đại trở mới mẻ và phong phú hơn.
Trong văn học hiện nay, các nhà văn thường chú ý dựng lên bức tranh tâm lý của con người hơn là hành động. Do đó sự kiện trong cốt truyện thường là rất ít. Mỗi tác phẩm chỉ có một vài sự kiện chính còn chủ yếu là những mảng tâm trạng của con người. Nhà văn thường đi sâu vào những tầng bậc tâm trạng của nhân vật với những suy tư, trăn trở, những dằn vặt, day dứt... để khám phá con người của thời đại. Những dòng hồi ức, những giấc mơ cứ ám ảnh, trở đi trở lại trong văn học đương đại thể hiện sự vận động phức tạp của đời sống và con người. Chính vì thế mà cốt truyện không còn chặt chẽ nữa mà trở nên lỏng lẻo, mơ hồ khó nắm bắt và khó có thể kể lại. Không những thể, tiểu thuyết Việt Nam
Như vậy, trong văn học hiện nay, quan niệm về cốt truyện đã có những thay đổi khác trước. Sự kiện không còn được coi là một yếu tố độc tôn để cấu thành cốt truyện nữa mà còn nhiều yếu tố khác như: kí ức, giấc mơ, tâm trạng... Điều này đã làm cho biên độ của cốt truyện được mở rộng, tạo nên sự phong phú trong phương thức sáng tạo cốt truyện. Tuy nhiên, yếu tố cốt truyện trong tiểu thuyết không hề biến mất mà nó có sự co giãn theo cấu trúc của từng tác phẩm, từng thể loại khác nhau. Hay nói cách khác, cốt truyện vẫn tồn tại nhưng ở dưới những dạng thức khác nhau. Điều này đồng nghĩa với việc cốt truyện sẽ luôn là một thành tố cốt lõi trong nghệ thuật sáng tác của tiểu thuyết cũng như trong tất cả các thể loại tự sự.
3.3. Cốt truyện trong tiểu thuyết đương đại.
Trong sự vận động chung của nền văn học, tiểu thuyết – một loại tự sự cỡ lớn đã và đang nỗ lực chuyển mình, đổi mới nhằm đáp ứng yêu cầu của thời đại. Trong dòng chảy chung đó, cốt truyện một yếu tố thuộc về hình thức của tác phẩm cũng có những biến đổi rõ rệt. Với định hướng, văn học “áp sát đời sống”, các nhà tiểu thuyết đã không mệt mỏi trên con đường tìm kiếm những cách thức xây dựng cốt truyện để phản ánh đời sống một cách sinh động và chân thực nhất. Sự phá vỡ cốt truyện truyền thống trong tiểu thuyết đương đại đã tạo nên sự phong phú và đa dạng cho cốt truyện. Mỗi cốt truyện là sự đan xen, giao thoa của nhiều hình thức khác nhau: tiềm thức, giấc mơ, dòng ý thức, lắp ghép, gián cách... trong kĩ thuật sáng tạo cốt truyện. Chính điều này làm cho sự phân loại cốt truyện trong tiểu thuyết đương đại trở nên khó khăn đối với các nhà nghiên cứu. Tuy nhiên, nhìn vào bộ mặt phát triển của tiểu thuyết đương đại ta thấy xuất hiện những loại cốt truyện tiêu biểu là: mô hình cốt truyện truyền thống, truyện không có cốt truyện (cốt truyện tâm lý), cốt truyện xây dựng dựa trên những yếu tố kỳ ảo.
· Mô hình cốt truyện truyền thống.
Trong văn học Việt Nam
Sang giai đoạn 1945 – 1975, do hoàn cảnh của lịch sử Việt Nam
Giai đoạn sau 1975, đặc biệt là sau thời kỳ đổi mới thì cốt truyện có những biến đổi lớn. Trong thời kỳ này, tiểu thuyết đa dạng hơn về nội dung phản ánh cũng như phương thức thể hiện. Cốt truyện do đó cũng phong phú hơn. Các nhà văn cũng như các nhà tiểu thuyết tự do hơn trong cách xây dựng cốt truyện sao cho phản ánh được con người của thời đại. Tuy nhiên, cốt truyện truyền thống vẫn còn được sử dụng trong tác phẩm tự sự nói chung và tiểu thuyết nói riêng. Bên cạnh những cách tân, những đổi mới nhưng cốt truyện trong tiểu thuyết đương đại vẫn có những kế thừa cũng như phát triển những đặc trưng của cốt truyện truyền thống. Những tác phẩm được sáng tác theo cốt truyện truyền thống vẫn nhận được sự ủng hộ của người đọc. Bởi cốt truyện theo mô hình truyền thống vẫn còn thích hợp với văn hóa đọc và tiếp nhận của độc giả. Những tiểu thuyết: Mẫu thượng ngàn của Nguyễn Xuân Khánh, và gần đây là tiểu thuyết Dưới chín tầng trời của nhà văn Dương Hướng là những tiểu thuyết vẫn giữ mô hình cốt truyện truyền thống nhưng đã gây được sự chú ý đặc biệt trong giới phê bình cũng như với bạn đọc. Như vậy, có thể thấy rằng, cốt truyện theo mô hình truyền thống vẫn chưa hết thời mà vẫn còn có sức tung hoành trong nền tiểu thuyết đương đại Việt Nam
· Cốt truyện không có cốt truyện.
Cốt truyện không có cốt truyện (hay còn gọi là cốt truyện tâm lý) được coi là một trong những cách tân của các nhà văn đương đại. Đây là mô hình cốt truyện có tính ước lệ và quy ước cao. Nó không lấy các sự kiện lớn có tính chất làm nên bước ngoặt trong cuộc đời nhân vật làm hạt nhân để xây dựng cốt truyện, mà thay vào đó là những dòng tâm trạng, những suy tư, cảm xúc của con người hoặc nó chỉ là những vụn vặt, thầm lặng của đời sống hàng ngày. Chính vì thế, cốt truyện tâm lý không phát triển theo năm bước như trong cốt truyện truyền thống mà nó lại phụ thuộc vào tâm lý của nhân vật: khi thì dịu êm, lúc thì căng thẳng dằng xé những suy tư chất vấn... do đó không tạo nên độ căng của cốt truyện. Điều này cũng giải thích cho tính chất trữ tình, tính thơ trong tác phẩm tự sự. Nó như chỉ như là hơi thở nhẹ nhàng, man mác của cuộc sống. Cũng do đó mà tính chất kể của cốt truyện truyền thống bị phá vỡ đồng thời những bình diện về thời gian bị xáo trộn. Ở những tác phẩm không có cốt truyện, tâm lý con người được khai thác một cách triệt để tới tận cùng với những biến thái tinh vi nhất: kí ức, cảm xúc, giấc mơ, tự vấn,.... Qua đó, tính cách con người cũng như đời sống xã hội được khúc xạ.
Trong tiểu thuyết đương đại Việt Nam
Cốt truyện tâm lý là một hướng đi mới trong quá trình sáng tạo nghệ thuật của các nhà tiểu thuyết đương đại Việt Nam Nam
· Tổ chức cốt truyện dựa trên yếu tố kỳ ảo.
Kỳ ảo theo tiếng Pháp là “Phantastique” xuất phát từ tiếng La tinh “Phantasticus” với nghĩa là: “kỳ lạ, tựa như không có thật mà chỉ có trong tưởng tưởng”(Từ điển tiếng Việt, nxb Thanh Hóa, 1988, 617). Cái kỳ ảo là một trong những yếu tố được sử dụng rất sớm trong văn học ở cả phương Đông và phương Tây. Cho đến nay cái kỳ ảo không hề mất đi mà vẫn hiện diện một cách mạnh mẽ trong những trang sách của các nhà văn.
Ở văn học phương Tây ta có thể kể đến những tác phẩm mang đậm dấu của yếu tố kỳ ảo là: Trường ca Ôđixê và Iliat của Homerơ; Tấn trò đời, tấm da lừa...của Banzac; những sáng tác của Proust, Kafka, Marguez... Ở phương Đông là Ngìn lẻ một đêm của Ả Rập; các sử thi, thần thoại của Ấn Độ; các tiểu thuyết chương hồi, truyện thần kỳ của Trung Quốc như: Tây Du Kí, Phong thần.. sau này là những sáng tác của Lỗ Tân. Dù cường độ ít hay nhiều nhưng yếu tố thần kỳ đã đem lại sự hấp dẫn và thành công cho tác phẩm.
Ở Việt Nam
Bên cạnh yếu tố hiện thực, các nhà tiểu thuyết thường áp dụng cái kỳ ảo trong nghệ thuật xây dựng cốt truyện. Điều này đã tạo nên những hiệu ứng tốt cho các tác phẩm tiểu thuyết. Qua sự kết hợp của cái kỳ ảo và hiện thực trong nghệ thuật xây dựng cốt truyện, nhà văn đã tạo nên một hiện thực mới giàu nghĩa nhận thức và thẩm mỹ. Cho nên theo nhà nghiên cứu phê bình văn học Lê Nguyên Cẩn “Cái kỳ ảo là một phạm trù tư duy nghệ thuật”. Điều này thật đúng. Trong văn học dân gian, cái kỳ ảo được sử dụng như một phương thức thể hiện những hiện tượng thiên nhiên mà con người không giải thích được. Còn trong tiểu thuyết đương đại, các nhà văn đã dùng những tố kỳ ảo để lý một cách có hiệu quả thế giới đa diện theo chiều sâu. Yếu tố kỳ ảo trong cốt truyện tiểu thuyết đương đại được biểu hiện chủ yếu thông qua: nhân vật kỳ ảo (đứa bé trong Thiên thần sám hối, Hồn ông bố chồng trong Bóng đè); sự siêu phàm, siêu nhiên bí ẩn; sự ám ảnh, mộng mị, tiềm thức; luật quả báo và sự quái đản, bất ngờ. Có thể kể đến các tác phẩm: Đám mây cánh bạc của Thu Bồn, Thiên thần sám hối của Ta duy Anh, Cõi người rung chuông tận thế của Hồ Anh Thái, Giàn thiêu của Võ Thị Hảo, T mất tích của Thuận,... đã sử dụng cái kỳ ảo để phản ánh thái độ của con người trước những ẩn ức xã hội, những điều kiêng kị trong xã hội không được phép nói đến. Cái kỳ ảo còn là sự hữu hình hóa cái ác và giấc mơ về những giá trị chân- thiện-mỹ. Nó như là tiếng chuông cảnh tỉnh con người về sự đổ vỡ những giá trị đạo đức truyền thống, tập trung tô đậm sự tha hóa sâu sắc của con người hiện tại.
Như vậy, việc sử dụng yếu tố kỳ ảo để xây dựng cốt truyện trong tiểu thuyết Việt Nam
3.4. Cốt truyện trong tiểu thuyết Dưới chín tầng trời của nhà văn Dương Hướng.
Bên cạnh nhân vật thì cốt truyện cũng là một trong những thành công của tiểu thuyết Dưới chín tầng trời. Trong lời giới thiệu sách, nhà nghiên cứu văn học Hoàng Ngọc Hiến đã viết: “ Nếu như tiểu thuyết trước hết là cốt truyện thì tác phẩm này thứa sức hấp dẫn. Vì cốt truyện rất ly kỳ, nhiều tuyến nhân vật quan hệ éo le, nhiều tuyến hành động diễn ra các miền Bắc, Trung, Nam
3.4.1. Mô hình cốt truyện truyền thống.
Mô hình cốt truyện truyện truyền thống của tiểu thuyết Dưới chín tầng trời được thể hiện trước tiên ở sự tuân thủ các bước đi của cốt truyện truyền thống. Bắt đầu tiểu thuyết là sự kiện hai nước Việt – Mỹ bình thường hóa mối quan hệ trở lại sau bao năm Mỹ thực hiện chính sách cấm vận Việt Nam với hình ảnh: Con tàu đến từ nước Mỹ. Trong chương đầu tiên, những nhân vật được coi là tiêu biểu của cuốn tiểu thuyết được giới thiệu một cách trực tiếp như Hoàng Kỳ Nam, Đào Kinh, Đào Thanh Măng,... hoặc gián tiếp như: Thu Cúc, Trần Tăng, Thương Huyền, Đào Vương, Tuyết, Yến Quyên, Hoàng Kỳ Trung, Đỗ Hiền... Sau đó chương hai với tên gọi “Thiên đường Hoàng Thiên Long” vẫn mang tính chất giới thiệu với người đọc về địa vị, mối quan hệ giữa các nhân vật cũng như địa điểm trung tâm của câu chuyện: làng Đoài. Có thể coi hai chương đầu của tiểu thuyết chính là phần mở đầu trong cốt truyện truyền thống. Sang chương thứ ba được coi là chương khai đoạn hoặc thắt nút của tác phẩm với sự kiện làng Đoài bước vào công cuộc cải cách ruộng đất. Công cuộc cải cách ruộng đất ở Việt Nam Nam
Một đặc điểm truyền thống trong nghệ thuật xây dựng cốt truyện của Dưới chín tầng trời chính là sự kiện . Có thể nói sự kiện là chất liệu, là đơn vị cơ bản để tạo nên cốt truyện của Dưới chín tầng trời. Đọc Dưới chín tầng trời ta thấy ngồn ngộn những sự kiện ngang dọc vây quanh các số phận của nhân vật. Thông qua những sự kiện, những biến cố, nhân vật bộc lộ tính cách của mình đồng thời hiện dần lên khuân mặt của lịch sử. Ba mươi ba chương của cuốn tiểu thuyết nhưng lại chứa đựng trong mình những sự kiện lớn, những biến cố lớn lao của lịch sử mà chỉ riêng mỗi biến cố cũng có thể làm nên một cuốn tiểu thuyết không kém tầm quy mô. Ta có thể kể đến các sự kiện chính như là: sự kiện cải cách ruộng đất, là quá trình hợp tác hóa ở miền Bắc, chiến tranh giành độc lập ở miền Nam, cuộc chiến tranh biên giới, công cuộc đổi mới của đất nước... và hàng trăm các sự kiện nhỏ khác. Những sự kiện này đều xoay quanh hoặc có ảnh hưởng không nhỏ tới cuộc sống của những người dân ở làng Đoài. Nó tạo ra sự vinh – nhục, khổ đau – hạnh phúc, ác – thiện, xấu – tốt,... trong mỗi số phận của những con người nơi đây cũng như những người liên quan. Qua những biến cố, những tình tiết, tính cách nhân vật được khẳng định. Sự kiện được coi là một trong những phương tiện chính để nhân vật tự khẳng định mình.
Một yếu tố khác của thi pháp cốt truyện truyền thống trong Dưới chín tầng trời là sự đan xen của nhiều tuyến nhân vật. Trong Dưới chín tầng trời với 500 trang sách nhưng chứa khoảng một trăm nhân vật cả chính và phụ. Với xu hướng tiểu thuyết đang có hiện tượng giảm lược nhân vật trong tác phẩm thì đây là một con số khổng lồ về số lượng nhân vật. Nhìn vào diện mạo tiểu thuyết hôm nay, đa số các tác phẩm chỉ có một hoặc một vài nhân vật chính. Đồng thời đấy cũng chính là nhân vật trung tâm của tác phẩm. Còn nếu tính cả nhân vật phụ và nhân vật chính thì cũng chỉ đến vài chục là nhiều. Trong khi đó tiểu thuyết của Dương Hướng lại tồn tại quá nhiều nhân vật (khoảng 100 nhân vật cả chính lẫn phụ). Một đặc điểm nữa trong hệ thống nhân vật của Dưới chín tầng trời mà ta dễ nhận ra đó là khó có thể xác định nhân vật nào là nhân vật trung tâm của tác phẩm. Điều này có lẽ là do hệ quả của việc xây dựng nhân vật thành nhiều tuyến của nhà văn Dương Hướng như tuyến nhân vật người nông dân bám rễ ở làng Đoài: lão Khi, anh Câm, cô Lùn, lão Cảo chăn vịt.. nhân vật đổi đời sau khi dời quê hương: Đào Kinh, mẹ con bà Cháo, nhân vật thương gia: Thương gia Đức Cường, là những người cán bộ cấp cao: Trần Tăng, Thu Cúc, Hoàng Kỳ Trung,... Mỗi nhân vật dù ở những tầng lớp, những giai cấp khác nhau đều hiện lên rất sinh động và mang một tính cách riêng không trộn lẫn. Tuy nhiên những tuyến nhân vật này không tách rời mà thường đan chéo vào nhau và có mối quan hệ rất khăng khít với nhau. Sự biến động của tuyến nhân vật này sẽ kéo theo sự biến đổi của tuyến nhân vật kia và ngược lại. Sự đa dạng và phong phú về nhân vật đã giúp nhà văn phản ánh một cách hiệu quả hơn, đầy đủ hơn về bộ mặt của thời đại.
Sự đồ sộ về nhân vật cũng như tính sự kiện của tác phẩm cũng là một trong những yếu tố đặt nền móng cho tính sử thi của tác phẩm. Bên cạnh yếu tố thời gian (thời gian trong tiểu thuyết diễn ra trong ngót nửa thế kỷ) và một không gian rộng lớn (khắp mọi miền đất nước và cả nước ngoài), là sự tầng tầng lớp lớp của nhân vật với nhiều sự kiện lớn, ta có thể gọi Dưới chín tầng trời là một tác phẩm sử thi. Tính sử thi của Dưới chín tầng trời là sự kết hợp đan cài của sử thi sự kiện và sử thi tâm hồn. Bên cạnh những sự kiện làm nên tính cách của mỗi nhân vật nhà văn Dương Hướng còn khắc họa khá rõ nét mảng tâm hồn trong con người họ qua những lời độc thoại nội tâm hay qua sự đối thoại giữa các nhân vật. Ví dụ ở nhân vật Trần Tăng là lúc ông tâm sự với Tuyết khi ở nhà Hoàng Kỳ Trung, hay sự bừng tỉnh và cảm thấy “tin vào điều gì đó trong cõi hư vô”. Điều này cho thấy trong tâm hồn của Trần Tăng vừa có phần thiện và phần ác, hay nói cách khác là trong ông ta có cả phần con và phần người. Chính sự kết hợp của tính sự kiện với phép biện chứng tâm hồn trong cốt truyện đã tạo nên sức tung hoành và công phá của tiểu thuyết Dưới chín tầng trời trên văn đàn văn học đương đại Việt Nam
Nhiều người nói rằng cốt truyện truyền thống dường như đã bị lãng quên trong nền tiểu thuyết hôm nay. Nhưng Dưới chín tầng trời của nhà văn Dương Hướng lại là một minh chứng cho điều ngược lại. Cốt truyện truyền thống vẫn tồn tại bên cạnh đó nó còn được kết hợp với những thi pháp nghệ thuật hiện đại để mở rộng khă năng thích ứng với một môi trường văn chương mới.
3.4.2. Tổ chức sự kiện.
Khi nói đến phần nghệ thuật của Dưới chín tầng trời, trong bài viết “Từ Bến không chồng đến Dưới chín tầng trời” nhà nghiên cứu phê bình văn học Phong Lê đã viết: “văn xuôi thế kỷ XXI đã có những dấu hiệu thay đổi, vượt ra ngoài những đường ray quen thuộc của tiểu thuyết hiện thực cổ điển, như là một sự phá vỡ hoặc phá bỏ cốt truyện; sự thay thế đại tự sự bằng các tiểu tự sự; kiểu nhân vật tính cách được thay bằng nhân vật biểu tượng, thậm chí là sự thủ tiêu nhân vật, để chỉ còn là ký hiệu, là ngôn ngữ, trong giao thoa, xáo trộn của nhiều ngữ điệu... Dưới chín tầng trời của Dương Hướng, chúng ta không nhận ra những thay đổi theo các dạng thức trên; nhưng không phải vì vậy mà tác phẩm thiếu vắng sự tìm tòi, để làm mới hơn cách viết quen thuộc của mình như trong Bến không chồng”(16). Sự tìm tòi mà nhà nghiên cứu phê bình văn học Phong Lê đề cập đến chính là phương thức tổ chức các sự kiện trong Dưới chín tầng trời. Cốt truyện trong Dưới chín tầng trời vẫn đi theo mô hình truyền thống, nhưng nó không sao chép một cách cứng nhắc mà có sự vận động một cách linh hoạt trong cái khung truyền thống đó. Vẫn là các sự kiện nhưng với sự vận dụng những thi pháp nghệ thuật hiện đại như: nghệ thuật lắp ghép, sự đảo lộn về trật tự cấu trúc thời gian... đã tạo nên những thành hiệu ứng nhất định cho cốt truyện trong Dưới chín tầng trời.
Trong ba mươi ba chương của tiểu thuyết Dưới chín tầng trời các sự kiện không được sắp xếp theo trật tự tuyến tính thời gian như trong mô hình cốt truyện truyền thống mà có sự đảo lộn về mặt tuyến tính trên trục thời gian. Mặt khác, thời gian hiện tại chỉ chiếm một dung lượng nhỏ ¼ số chương của tác phẩm (8/33 chương: gồm các chương 1,2,5,6,30,31,32,32), còn lại 25 chương là thời gian quá khứ. Đầu tiên tác phẩm mở ra ở thời kỳ hiện tại trong hai chương đầu, sau đó câu chuyện lại quay về quá khứ, rồi khi kết thúc truyện thời gian lại quay trở về với thời hiện tại. Cấu trúc về mặt thời gian của tiểu thuyết dường như khép kín theo hình tròn: hiện tại – quá khứ - hiện tại – quá khứ - hiện tại. Cái vòng tròn khép kín về mặt thời gian có lẽ cũng là một phương thức biểu hiện cho quan niệm nhân quả trong tư tưởng của một nhà văn có tâm.
Tuy nhiên, trong cái vòng tròn khép kín đó lại hiện diện sự đan chéo của hai tuyến tuyến thời gian quá khứ khác nhau: tuyến thời gian ở miền Bắc và tuyến thời gian ở miền Nam
Mọi nghệ thuật sinh ra và tồn tại đều nhằm phục vụ cho con người. Mặc dù trong thời đại ngày nay, các nhà văn ngày càng ý thức một cách sâu sắc hơn về tư cách nghệ sỹ của mình nhưng những sáng tạo nghệ thuật của họ bao giờ cũng phải hướng tới công chúng, hướng tới con người. Do đó tất cả các hình thức nghệ thuật được các nhà văn tìm tòi, sáng tạo cũng không nằm ngoài mục đích “văn học là nhân học” (Gorky
3.4.3. Sử dụng các chi tiết mang tính biểu tượng.
Bên cạnh những sự kiện trọng đại của lịch sử nhà văn Dương Hướng còn sử dụng nhiều chi tiết mang tính biểu tượng trong Dưới chín tầng trời. Có thể coi đây là một trong những có gắng của nhà văn trên con đường sáng tạo văn học nghệ thuật.
Biểu tượng là một trong những thủ pháp nghệ thuật được phổ biến trong nhiều lĩnh vực: hội họa, kịch, tâm lý học, văn hóa... Trong Từ điển Tiếng Việt của viện Ngôn ngữ học Việt Nam
Trở lại tiểu thuyết Dưới chín tầng trời, nhà văn Dương Hướng cũng sử dụng khá dày đặc các chi tiết mang tính biểu tượng trong tác phẩm của mình. Đồng thời những biểu tượng này cũng là một phần trong cấu trúc cốt truyện của Dưới chín tầng trời. Những biểu tượng này có thể chính là tên của các chương hoặc là một hình ảnh trong tác phẩm. Ở đây chúng tôi đi vào phân tích một số chi tiết biểu tượng tiêu biểu của tác phẩm như: con tàu đến từ nước Mỹ, người thả đèn giời, Cái sân gạch, con đường mới, và đám tang của Trần Tăng... Qua những chi tiết mang tính biểu tượng trong Dưới chín tầng trời, ta thấy được tinh thần trách nhiệm, cũng như độ chín của nhà văn trên con đường “ đi tìm cái mới vẫn trong khuân hình cổ điển” (16).
Ngay ở đầu cuốn tiểu thuyết, người đọc đã bắt gặp chi tiết mang tính biểu tượng, đó là hình ảnh: Con tàu đến từ nước Mỹ. Có thể nói, con tàu đến từ nước Mỹ là khởi điểm cho mọi sự việc trong Dưới chín tầng trời. Con tàu, nếu trong thực tế nó chỉ là một phương tiện di chuyển của con người thì vào trong Dưới chín tầng trời nó là một mã hóa mang nhiều ý nghĩa biểu trưng. Trước hết, con tàu đến từ nước Mỹ vừa là biểu tượng của hòa bình, vừa là biểu tượng của chiến tranh. Có gì phi lý, mâu thuẫn ở đây không khi ý nghĩa của nó lại đối lập với nhau? Hoàn toàn không. Như đã nói, biểu tượng nghệ thuật thường rất đa nghĩa, đặc biệt là khi nó tồn tại lĩnh vực văn học – nơi mà có thể tồn tại những đối nghịch, những mâu thuẫn trong cùng một hiện tượng. Quay lại lịch sử Việt Nam Nam Nam Nam Nam Nam có một cuộc gặp mặt thân mật với Hall người phi công Mỹ đã từng tham chiến ở Việt Nam
Đọc Dưới chín tầng trời, người đọc còn ấn tượng với chi tiết người thả đèn giời. Đây cũng là một chi tiết mang tính biểu tượng gây nhiều ấn tượng trong lòng người đọc. Thả đèn giời là một nét đẹp văn hóa dân gian nơi làng quê xưa. Mỗi khi có lễ hội, người xưa thường tổ chức thả đèn trời để cầu mong cho cuộc sống được trường tồn. Đồng thời, thả đèn giời còn mang một ý nghĩa tâm linh là xua đuổi bóng đêm, xua đuổi ma quỷ để cuộc sống của con người được bình yên. Từ một nét đẹp trong văn hóa dân gian, thả đèn giời đi vào tiểu thuyết Dưới chín tầng trời của nhà văn Dương Hướng trở thành một biểu tượng mang tính khái quát nói về ước vọng của những người dân làng Đoài. Trong Dưới chín tầng trời người tổ chức mở hội đình Đoài và thả đèn giời vào mỗi rằm tháng tám là ông Hoàng Kỳ Bắc “Rằm tháng tám năm nào ông Hoàng Kỳ Bắc cũng phát quà trung thu cho lũ trẻ làng Đoài, nào kẹo lạc bi bòng cam chuối ổi... Ông còn mua cả đèn kéo quân và đèn giời, tối đến thả cho nó bay lên tít trời cao”(24,43). Những ngọn đèn giời đó giống như là linh hồn của mỗi người dân làng Đoài thả lên trời cao mong cho cuộc sống của dân làng được no ấm, yên bình. Và ngọn đèn giời còn là nỗi niềm của một con người – người thả đèn giời Hoàng Kỳ Bắc. Hoàng Kỳ Bắc là một người đầy tài ba nghĩa khí, sống có tâm có đức thế nhưng lại phải chịu một cái chết đầy oan ức. Ông bị quy là địa chủ và bị xử bắn. Không những thế cơ ngơi bao đời gia tộc ông gây dựng lên nhờ vào công việc trồng và thu gom thuốc lào ở làng đi bán cũng bị xung công. Quá uất ức trước nỗi oan khuất của gia đình và để chứng minh cho nhân cách của gia tộc, bà Hoàng Kỳ đã mổ bụng mình tự sát trong đêm trước khi ông Hoàng Kỳ bị xử bắn. Như vậy, một đời sống trong sạch nhưng lại phải chết một cách đáng thương “không có tấc gỗ chôn mình, phải bó chiếu manh”(24,87). Thật đau xót biết bao, nhưng nỗi oan khuất này ông bà Hoàng Kỳ biết tỏ cùng ai? Ai có thể hiểu cho nỗi đắng cay, khổ nhục mà gia đình ông phải gánh chịu? Ông bà chỉ biết mong trời đất thấu hiểu cho nỗi lòng của mình. Những ngọn đèn giời sáng lung linh như những vì sao không tắt kia trên bầu trời làng Đoài mỗi đêm phải chăng cũng chính là cuộc đời và tâm hồn của ông bà Hoàng Kỳ? Ta tự hỏi nguyên nhân của cái bi kịch ấy bắt nguồn từ đâu? Là những biến đổi của thời đại, những sai lầm của lịch sử mà những người phải gánh chịu là những người dân vô tội. Nó không chỉ phá tan gia đình Hoàng Kỳ mà sau này nó còn tạo ra biết bao nhiêu bi kịch cho những người dân nơi đây. Nhưng họ không thể chống lại nó mà chỉ biết cầu mong cho cái tai nạn ấy qua mau. Như vậy, chi tiết người thả đèn giời ngoài ý nghĩa là một nét đẹp văn hóa cổ truyền nơi làng quê, nó còn là hình ảnh chuyên trở những ước mơ khát vọng cũng như những nỗi niềm của gia tộc Hoàng Kỳ, của người dân làng Đoài: ước mong có được cuộc sống bình yên.
Có thể nói, nhà văn Dương Hướng rất nặng tình với những làng quê nông thôn Việt Nam Nam
Con đường mới là tên chương cuối cùng của tác phẩm nên nó được coi là một “cái nhìn tổng kết” của nhà văn cho những gì đã đặt ra trong tác phẩm. Đây cũng là một chi tiết có tính biểu tượng cao trong tác phẩm Dưới chín tầng trời. Con đường mới chính là biểu tượng cho một tương lai của làng Đoài, hay đó cũng là tương lai cho nông thôn Việt Nam
Là một người trung thành với mô hình truyền thống, có thể nói những biểu tượng trong Dưới chín tầng trời cũng là một trong những tìm tòi và sáng tạo của nhà văn Dương Hướng trong việc làm mới tiểu thuyết của mình. Điều này thể hiện sự chín chắn và những nỗ lực không ngừng trong lao động nghệ thuật của nhà văn.
KẾT LUẬN.
Trong dòng chảy chung của văn học Việt Nam
Nhân vật và cốt truyện được coi là hai yếu tố quan trọng nhất trong tác phẩm tự sự nói chung và tiểu thuyết nói riêng. Nếu coi một tác phẩm tiểu thuyết là một ngôi nhà, thì cốt truyện chính là cái khung và nhân vật là nguyên vật liệu, thiếu một trong hai yếu tố đó thì ngôi nhà sẽ không thể hoàn thành. Điều này cũng đồng nghĩa với việc sẽ không tồn tại một cuốn tiểu thuyết nếu thiếu một trong hai yếu tố trên. Do đó, đối với các nhà tiểu thuyết, sau ý tưởng thì điều đầu tiên họ nghĩ đến là cốt truyện và nhân vật. Thông qua nhân vật và cốt truyện, nhà tiểu thuyết trình bày, diễn giải những quan điểm, tư tưởng của mình về những vấn đề của xã hội. Đồng thời đây cũng là hai lĩnh vực để nhà văn thể nghiệm những tìm tòi, sáng tạo trong nghệ thuật của mình, từ đó đưa đến hiến dâng cho bạn đọc những tác phẩm có giá trị cả về nội dung lẫn phương thức phản ánh.
Dương Hướng là một cây bút xuất hiện trên văn đàn vào những năm cuối của thập niên 80, đầu thập niên 90 của thế ky XX.Cho đến nay, sau hơn hai mươi năm miệt mài trên con đường văn chương ông đã có những đóng góp không nhỏ cho sự phát triển của nền văn học nước nhà, đặc biệt là tiểu thuyết. Trong bốn cuốn tiểu thuyết đã được xuất bản thì có hai cuốn (Bến không chồng - 1990; Dưới chín tầng trời – 2007) được độc giả hoan nghênh và đánh giá rất cao. Bến không chồng là tác phẩm đã đánh một một mốc son đỏ trong tiến trình phát triển của tiểu thuyết Việt, đồng thời đây cũng là tác phẩm ghi dấu ấn nhà văn trên văn đàn. Mới gần đây, cuốn tiểu thuyết Dưới chín tầng trời xuất bản năm 2007, đã được bạn đọc đón nhận nồng nhiệt và đang được dư luận quan tâm. Có thể nói đây chính là phần hai của Bến không chồng. Vẫn cái trung tâm là cái làng Đoài, những con người nơi đây tỏa đi nhiều hướng gắn kết với những số phận trên khắp mọi miền đất nước tạo nên một bức tranh toàn cảnh về một xã hội Việt Nam
Nhân vật và cốt truyện là hai yếu tố tạo nên sức hút cho tiểu thuyết Dưới chín tầng trời. Mặc dù nghệ thuật xây dựng cốt truyện và nhân vật yếu vẫn theo thi pháp truyền thống và có kết hợp của một số thi pháp hiện đại đã tạo nên một hiệu ứng tốt cho sự bộc lộ của tư tưởng chủ đề của tác phẩm. Những sự kiện lớn của đất nước được sắp xếp một cách linh hoạt, không theo trật tự cấu trúc thời gian mà theo sự tuôn chảy, chuyển động của các khối đời tạo nên sự uyển chuyển cho tác phẩm. Là một cuốn tiểu thuyết mang khuynh hướng sử thi – tâm hồn nên số lượng nhân vật của tác phẩm rất lớn, tuy nhiên mỗi nhân vật vẫn đảm bảo được những nét độc lập riêng đối với các nhân vật khác. Tính cách nhân vật rất đa dạng có sự đan xen của cả cái tốt lẫn cái xấu làm cho người đọc khó có thể phân loại là nhân vật tích cực hay tiêu cực. Nhưng nhìn chung , dù nhân vật là tội nhân hay là nạn nhân của lịch sử thì họ đều mang trong mình những bi kịch của thời đại. Cái bi kịch đó không mang tính bi lụy, làm cho người ta yếu mền đi mà lại nâng con người lên, giúp con hoàn thiện nhân cách của mình. Có lẽ vì thế mà nhà nghiên cứu phê bình văn học Bùi Việt Thắng đã gọi bi kịch trong Dưới chín tầng trời là “bi kịch lạc quan”.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét